Γράφει η δασκάλα της Δ’ Δημοτικού Αριάννα Καυκή:
Άνθρωπος: η δόξα και η ντροπή του σύμπαντος
Βlaise Pascal
«Άνθρωπος εστί ζώον δίπουν άπτερον», έλεγε ο Πλάτωνας και ουσιαστικά καθόριζε μέσα σε μία συνοπτική φράση τον ορισμό του «γητευτή» της φύσης αλλά και ολόκληρου του σύμπαντος. Το ανθρωπινό ον στα πλαίσια της σημερινής του υπόστασης δεν είναι τίποτα άλλο, παρά το αποτέλεσμα μίας μακροπρόθεσμης εξελικτικής πορείας ενός προγονικού σύνθετου οργανισμού, ο οποίος μειονεκτούσε και εξακολουθεί να μειονεκτεί σε σχέση με τους υπόλοιπους οργανισμούς του πλανήτη αναφορικά με τη διάθεση αμυντικών λειτουργιών και προστατευτικών εφοδίων. Το μοναδικό του «όπλο» απέναντι στην ανατομική του αδυναμία ήταν ο νους, η σκέψη!
Έτσι, ο άνθρωπος του Πλάτωνα «τελειωθείς βέλτιστον των ζώων χωρισθέν δε νόμου και δίκης χείριστον πάντων». Με το πέρασμα των αιώνων δηλαδή, χάρη στη βούλησή του και την ευστροφία του, την οποία του προσέφερε απλόχερα το σύμπαν προσπάθησε να οργανώσει και να βελτιώσει την καθημερινότητα του. Από την προϊστορική περίοδο μέχρι και τη σύγχρονη εποχή, τα μορφολογικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά του ανθρώπινου γένους έχουν τροποποιηθεί επιδιώκοντας από μόνα τους να προσαρμοστούν –κάθε φορά- στις ανάγκες του γενικότερου περιβάλλοντος στο οποίο ο ίδιος ο άνθρωπος καλείται να επιβιώσει. Αρχικά, το είδος της επιβίωσης που έπρεπε να επιτελεσθεί ήταν κυρίως βιολογικό. Στη συνέχεια μετατράπηκε σε μία προσπάθεια βελτίωσης του τρόπου ζωής του και τέλος σε μία διαδικασία εξασφάλισης ενός αξιοπρεπούς μορφωτικού, οικονομικού και πολιτικού τρόπου ζωής στο κοινωνικό σύνολο που ανήκε.
Από τροφοσυλλέκτης λοιπόν, ο άνθρωπος μετατράπηκε σε κυνηγό και στη συνέχεια σε κοινωνικό μέλος της πολιτείας στην οποία εντασσόταν. Ως «φύσει πολιτικόν ζώον», όπως τον αποκαλούσε ο Αριστοτέλης, επιδίωξε να οργανώσει τη ζωή του με ορθολογικό τρόπο προσφέροντας και ο ίδιος ότι μπορούσε στην δημιουργό του. Και η ίδια η φύση με αυτόν τον τρόπο απέκτησε τον συντονιστή της, τον καθοδηγητή της, εκείνον που θα την διαχειριζόταν και θα την αξιοποιούσε αποτελεσματικά και με μέτρο.
Με το πέρασμα των αιώνων,ο ίδιος πολέμησε, διεκδίκησε, δημιούργησε, εκπαιδεύτηκε, μορφώθηκε, θεμελίωσε τα δικαιώματά του. Δικαιολόγησε εν μέρει την ονομασία του είδους του.
Ο γνωστός homo sapiens της σύγχρονης εποχής κατάφερε πολλά. Είναι αποτέλεσμα μίας επίπονης και προσαρμοστικής συνεχούς διαδικασίας που εξελίσσεται καθημερινώς. Μέχρι τώρα, κατάφερε να εκπληρώσει τους στόχους του είτε με θεμιτά, είτε με αθέμιτα μέσα. Η σοφία του, η σκέψη του, ο νους του, του το εξασφάλιζαν.
Επειδή όμως σκοπευτής και στόχος ακολουθούν την ίδια διαδρομή, έτσι και ο homo της σύγχρονης κοινωνίας καθοδηγεί τις προσδοκίες του σε όλο και περισσότερο άγνωστα μονοπάτια. Η ανάγκη του για κτήση και γνώση έχει ξεπεράσει όλες τις προηγούμενες υπερβάσεις του εαυτού του για αυτοβελτίωση και αυτοϊκανοποίηση. Πλέον δεν του αρκεί η εξασφάλιση της επιβίωσης. Ζητάει περισσότερα. Ακολουθεί μονοπάτια που του δημιουργούν όλο και περισσότερα ερωτήματα. Βομβαρδίζεται έτσι από ένα συνονθύλευμα πληροφοριών και εξειδικευμένων ερωτημάτων που προέρχονται από την προεργασία και την ματαιοδοξία του ίδιου. Δεν σταματάει πουθενά και επιζητά συνεχώς περισσότερα. Η ευστροφία και η ανάπτυξη των ικανοτήτων του έχει πλέον οξυνθεί στο έπακρο. Η μόρφωση αποτελεί πλέον ανάγκη και όχι επιλογή καθώς ο ίδιος δεν μπορεί ούτε καν να εξασφαλίσει την επιβίωσή του χωρίς αυτή. Τα πάντα εξαρτώνται από την καλλιέργεια του νου και την καθοδήγηση της σκέψης σε ανώτερα επίπεδα. Όλα είναι συνδεδεμένα με τη γνώση: οικογένεια, πολιτική, οικονομία, διαπροσωπικές σχέσεις, επιτυχία και προς την απόκτηση γνώσης πρέπει να οδεύουν όλες οι ενέργειες του κοινωνικού συνόλου.
Την αναπόσπαστη σχέση μόρφωσης- κοινωνικής ανάδειξης είχαν τονίσει και οι άνθρωποι της διανόησης του προηγούμενου αιώνα. Σύμφωνα με αυτούς, ο άνθρωπος πρέπει να βασιστεί και να αξιοποιήσει εξ ολοκλήρου τη δύναμη του μυαλού και όχι του σώματός του. Ο Νίτσε πρώτος έκανε λόγο για τον « υπεράνθρωπο» του 19ου αιώνα, ο οποίος παίρνει τη δύναμή του μόνο από το πνεύμα και το ήθος του, ποτέ από τους μύες. Σύμφωνα με όλες τις απόψεις του συγκεκριμένου πνεύματος, ο άνθρωπος έχει ως κινητήριο δύναμη τη βούληση, η οποία πρέπει να τον καθοδηγεί και να τον προσανατολίζει σε κάθε του πράξη. Οι ιδεολογίες αυτές κυριάρχησαν στις περισσότερες αναπτυσσόμενες κοινωνίες του 18ου και 19ου αιώνα. Κυριάρχησαν κυρίως εξαιτίας της διαστρέβλωσης του όρου και του σκοπού της παιδείας από τον ίδιο τον άνθρωπο, ο οποίος έχει πια προσδώσει στην έννοια περισσότερο έναν χρησιμοθηρικό χαρακτήρα και την έχει απογυμνώσει από την ομορφιά και την μοναδικότητα που προσφέρει στον αποδέκτη της.
Η γνώση, η μάθηση, γεννήθηκε από τον άνθρωπο και καταστρέφει την ουσιαστική υπόστασή της εξαιτίας του ίδιου. Χάνει τις αξίες και το κύρος της, στοιχεία που την καθιστούσαν κίνητρο για κάθε βελτίωση-εξέλιξη του παρελθόντος και μετατρέπεται σε ένα υποχείριο του δημιουργού της, ο οποίος πλέον τη «χειραγωγεί» και την προσανατολίζει στην κατεύθυνση που θέλει.
Η σύγχρονη όμως και απαιτητική κοινωνία, έχει πολλές και ανεκπλήρωτες ανάγκες που πρέπει να ικανοποιηθούν με κάθε δυνατό τρόπο. Ο άνθρωπος, ως αυτοαποκαλούμενος χειριστής της, οφείλει να επαναπροσδιορίσει αξίες και έννοιες που καθορίζουν τη ζωή του. Οφείλει να προσαρμόζεται συνεχώς στις ανάγκες και τα προβλήματα που προκύπτουν. Τα προβλήματα και η ημιμάθεια πρέπει να εξαλειφθούν μέσω μίας «ανιδιοτελούς» και «αμερόληπτης»» εκπαίδευσης όλων των μελών της κάθε κοινωνίας. Όπως οι προκάτοχοι του κόσμου πάσχισαν για να δημιουργήσουν χωρίς κανένα εφόδιο τη σύγχρονη και σύνθετη κοινωνία, έτσι και οι «κληρονόμοι» αυτής της προσπάθειας οφείλουν να σεβαστούν και να αξιοποιήσουν όσα διαθέτουν με φειδώ και μέτρο. Η παροχή μίας καθολικής και απαλλαγμένης από κάθε χρησιμοθηρικό στοιχείο παιδείας, αποτελεί το πρωταρχικό βήμα για την ανάπτυξη ολοκληρωμένων ατόμων με σεβασμό, αξίες, ηθική και εφόδια για την ένταξη σε μία συνεχώς εξελισσόμενη κοινωνία στην οποία οι μεμονωμένες και εξειδικευμένες γνώσεις θα πάψουν να αρκούν. Και ο μόνος που είναι ικανός να προβεί σε όλες αυτές τις ενέργειες είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Γιατί μόνον αυτός από όλα τα άλογα όντα, κρίνει και ορίζει αυτοβούλως την πορεία του στη γη. Έχει τη δυνατότητα να καθορίζει μόνος την πορεία του αλλά και την πορεία των απογόνων του. Ωστόσο, για να συμβεί αυτό, οφείλει –πάνω απ ‘όλα- να σέβεται τη φύση του και να αγαπά «τον άνθρωπο». Όπως υποστήριζε και ο Δημ. Λιαντίνης: «Ο άνθρωπος είναι το πιο τραγικό πλάσμα μέσα στο σύμπαν», γιατί γεννιέται και καταστρέφεται με δική του πρωτοβουλία!
Μία Απάντηση
Σε όλα αυτά, τα τόσο λεπτομερώς ερευνηθέντα παλαιοντολογιά λείπει κάτι σημαντικό: Τι υπάρχει στον άνθρωπο και στο Σύμπαν πέραν της ύλης και της ενέργειας; Ποιά η αιτία των φυσικών νόμων; Υπήρχαν πάντοτε; Και πώς διατηρούνται σε ισχύ; Θεωρούμε όλα δεδομένα αενάως υπαρκτά. Είναι όμως έτσι;