Γράφει ο Τρύφων Ντάλης, δάσκαλος της Στ’ Δημοτικού:
«Εάν η γλώσσα αποτελούσε απλώς ένα μέσο επικοινωνίας, πρόβλημα δε θα υπήρχε. Συμβαίνει όμως ν’ αποτελεί και εργαλείο μαγείας και φορέα ηθικών αξιών. Προσκτάται η γλώσσα στο μάκρος των αιώνων ένα ορισμένο ήθος. Και το ήθος αυτό γεννά υποχρεώσεις».
Οδυσσέας Ελύτης, 1979
Αναλογιζόμενοι το απόφθεγμα του σπουδαίου Έλληνα νομπελίστα, αντιλαμβανόμαστε ότι η γλώσσα δεν αποτελεί μόνο ένα μέσο συνεννόησης, αλλά έναν από τους πιο σημαντικούς τρόπους για να επικοινωνήσουμε με την πραγματικότητα. Σ’ οτιδήποτε συμβαίνει γύρω μας, σ’ οποιοδήποτε γεγονός, ακόμη και στα ίδια τα αντικείμενα, αποδίδουμε κάποια λέξη και όλα τα μαθαίνουμε μέσα από τις λέξεις. Ακόμη και μέσα στη σκέψη μας δεν υπάρχουν τα ίδια τα γεγονότα ή τα πράγματα, αλλά οι λέξεις που χρησιμοποιούμε για να τα εκφράσουμε. Αυτό σημαίνει ότι όταν σκεφτόμαστε, ουσιαστικά προσπαθούμε με τη βοήθεια της κρίσης μας να συνδυάσουμε λέξεις, να σχηματίσουμε λογικές προτάσεις και να διατυπώσουμε ολοκληρωμένα νοήματα με μορφή κειμένου.
Όλα αυτά δείχνουν ότι η γλώσσα – ως ένα σύστημα σημασιών που δίνουν οι λέξεις – γίνεται ένα όργανο, για να δεχτούμε ποικίλα ερεθίσματα από το περιβάλλον μας, και ταυτόχρονα ένα μέσο που θα μας βοηθήσει να εκφράσουμε τις σκέψεις μας γι’ αυτά. Αφού λοιπόν, η γλώσσα εκφράζεται μέσα από τις λέξεις και το πολύπλοκο δίκτυο των σημασιών τους, τότε ο πλούτος μιας γλώσσας – της γλώσσας που ο καθένας μας χρησιμοποιεί – γίνεται βασικός παράγοντας για τη διαμόρφωση μιας πλούσιας σκέψης.
Θα μπορούσαμε στο σημείο αυτό να χρησιμοποιήσουμε ως παράδειγμα μια παρομοίωση. Ας υποθέσουμε ότι ένας άνθρωπος έχει μάθει μόνο δυο λέξεις, για να αποτυπώνει τις χιλιάδες των χρωμάτων που μας περιβάλλουν: το άσπρο και το μαύρο. Θα προσπαθήσει, όποιο χρώμα βλέπει στο περιβάλλον που ζει, να το προσαρμόζει στο ένα ή το άλλο. Σ’ αυτή την περίπτωση θα δυσκολευτεί και να συλλάβει τις χρωματικές ποικιλίες που τον περιβάλλουν, αλλά και να εκφράσει το χρωματικό πλούτο των πραγμάτων. Γι’ αυτόν τον άνθρωπο, όλα τα τριαντάφυλλα είναι άσπρα. Η θάλασσα θα είναι άσπρη ή μαύρη, ο ουρανός άσπρος ή μαύρος…
Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει με έναν άνθρωπο που δυσκολεύεται να χρησιμοποιήσει ένα πλούσιο λεξιλόγιο, είτε για να κατανοήσει ό,τι συμβαίνει γύρω του είτε για να εκφράσει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Ο κόσμος, οι άνθρωποι, οι πολύπλοκες σχέσεις ανάμεσα στα γεγονότα και τα κάθε λογής φαινόμενα γίνονται αντιληπτά με ελάχιστες μόνο λέξεις. Αυτός ο περιορισμός στην αντιληπτική ικανότητα αντανακλάται στην αδυναμία του να κατανοήσει όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω του. Κατά τον ίδιο τρόπο και η σκέψη του χάνει την ικανότητα να διεισδύσει σε βάθος, καθώς οι λέξεις και οι σημασίες τους – ως όργανα ανίχνευσης της πραγματικότητας – είναι περιορισμένες, πολλές φορές κακότεχνες, άκομψες και ίσως χοντροκομμένες.
Ωστόσο η γλώσσα αποκτά στο πέρασμα του χρόνου ένα ορισμένο ήθος το οποίο γεννά υποχρεώσεις. Υποχρεώσεις για όλους τους ομιλούντες της. Ο πολιτισμός μιας χώρας εκφράζεται σε απόλυτο βαθμό από τη γλώσσα. Ο πολιτισμός της χώρας μας, και πιο συγκεκριμένα ο γλωσσικός, ευτύχησε σε τρία επίπεδα, αφού γεννήθηκαν στον τόπο μας μεγάλα πνεύματα που με τον στοχασμό τους ανέπτυξαν παράλληλα και μια καλλιεργημένη γλώσσα, επινοήθηκε το ελληνικό αλφάβητο με το οποίο καταγράφηκε και διασώθηκε μεγάλο μέρος της ελληνικής πνευματικής παραγωγής και τέλος γνώρισε σχεδόν μοναδική συνέχεια, αφού μιλήθηκε χωρίς διακοπή επί 40 αιώνες. Αυτή τη συνέχεια έχουμε χρέος να διατηρήσουμε αλώβητη.
