Γράφει ο Γιάννης Παπακωνσταντίνου δάσκαλος της Ε΄Δημοτικού:
Η προσωπικότητα του ατόμου είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης βιολογικών – κληρονομικών δυνατοτήτων και παραγόντων του περιβάλλοντος. Οι βιολογικοί παράγοντες, οι πολιτιστικές επιδράσεις της κοινωνίας, της οικογένειας, του σχολείου και των φίλων συμβάλλουν στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου.
Ο πιο σπουδαίος βιολογικός παράγοντας για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας είναι η κληρονομικότητα. Ο καθένας κληρονομεί ορισμένες χαρακτηριστικές δυνατότητες και περιορισμούς, και αυτές οι έμφυτες προδιαθέσεις για ορισμένους τύπους συμπεριφοράς εκδηλώνονται ανεξάρτητα από τις εμπειρίες της ζωής. Η διαφορετική γενετική δομή του κάθε ατόμου, φέρνει μαζί της διαφορετικές δυνατότητες για μάθηση, δραστηριότητα, ευαισθησία και ανοχή στις απογοητεύσεις. Η προσωπικότητα επηρεάζεται από τη διάπλαση, εμφάνιση και δύναμη του σώματος, τις νοητικές ικανότητες, το φύλο και τέλος, από το ρυθμό ανάπτυξης του καθενός.
Ο δεύτερος παράγοντας διαμόρφωσης της προσωπικότητας είναι οι πολιτιστικές επιδράσεις. Το άτομο είναι μέρος του κοινωνικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, στο οποίο ζει και αναπτύσσεται, και από τη στιγμή, που έρχεται στον κόσμο, δέχεται τις πολιτιστικές επιδράσεις της κοινωνικής του ομάδας. Έτσι, η προσωπικότητά του διαμορφώνεται σύμφωνα με τον τρόπο που σκέπτονται, αισθάνονται και δρουν τα υπόλοιπα μέλη του κοινωνικού συνόλου. Ο πολιτισμός ενός κοινωνικού συνόλου επιβάλλει στους γονείς ν’ αναθρέψουν και να διαπαιδαγωγήσουν τα παιδιά τους σύμφωνα με ορισμένους τρόπους ανατροφής και διαπαιδαγώγησης, που επικρατούν στο κοινωνικό σύνολο. Φορείς αυτών των πολιτιστικών επιδράσεων, είναι οι γονείς που θα αποφασίσουν με ποιο τρόπο θα επιβληθούν στα πολιτιστικά πρότυπα. Οι γονείς όμως, είναι διαφορετικές προσωπικότητες, με διαφορετικές ανάγκες και κίνητρα. Κατά συνέπεια, οι πολιτιστικές πιέσεις, που φτάνουν στα παιδιά, από διαφορετικά άτομα, δεν είναι εντελώς όμοιες.
Το κάθε άτομο έχει τις πρώτες του εμπειρίες από την οικογενειακή του ζωή, κι αυτές οι εμπειρίες θα επηρεάσουν την όλη ψυχολογική του εξέλιξη. Οι γονείς είναι οι κύριοι παράγοντες της κοινωνικοποίησης του παιδιού με το να παρέχουν στο παιδί τις βασικές έννοιες του καλού και του κακού, τις πρώτες ενδείξεις για την ύπαρξη του Θεού και τις ηθικές αξίες της κοινωνίας, καθώς και τους βασικούς τρόπους συμπεριφοράς που θα επηρεάσουν αργότερα όλη του τη ζωή. Με τον τρόπο αυτό, οι γονείς γίνονται οι κυριότεροι παράγοντες στις ελπίδες, στους φόβους και στις προσδοκίες του παιδιού.
Σπουδαίος όμως παράγοντας για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού θεωρείται το σχολείο. Το παιδί περνάει ένα μεγάλο μέρος της μέρας του στο σχολείο και στο διάστημα αυτό βρίσκεται σε αδιάκοπη επαφή με τα άλλα παιδιά της ηλικίας του, καθώς και με το δάσκαλο της τάξης του. Όπως είναι φυσικό, οι βασικές στάσεις του δασκάλου, οι ηθικές και πολιτιστικές του αξίες, οι πράξεις του και οι πεποιθήσεις του να έχουν επίδραση στην προσωπικότητα των μικρών μαθητών. Παρόλο που οι βασικές γραμμές της προσωπικότητας του παιδιού έχουν διαμορφωθεί από τις επιδράσεις του οικογενειακού του περιβάλλοντος, ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του δασκάλου, όπως ο βαθμός της δικαιοσύνης, η τιμιότητά του, η ειλικρίνειά του, η σωστή εκτίμηση των προσπαθειών του παιδιού, η κατανόησή του κ.α. επιδρούν στην εξέλιξη των στάσεων, των προτύπων και των αξιών του παιδιού.
Τελευταίος παράγοντας στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού είναι η επίδραση της κοινωνικής ομάδας των φίλων. Από την προσχολική ακόμη περίοδο με την είσοδο του παιδιού στο νηπιαγωγείο, ο κοινωνικός του ορίζοντας αρχίζει να πλαταίνει, για να περιλάβει και άλλα άτομα εκτός από την οικογένειά του. Το παιδί αρχίζει να συνδέεται με άλλα παιδιά της ίδιας ηλικίας και κάνει φίλους. Όσο μεγαλώνει, περνάει ένα μεγάλο μέρος του χρόνου του με τη συντροφιά άλλων παιδιών, συνήθως του ίδιου φύλου. Στην αρχή της εφηβείας τα παιδιά αποτελούν μια ομάδα με αξίες και πρότυπα δικά της, που έχει μεγάλη επίδραση στην προσωπικότητα του παιδιού. Η ανάγκη για ασφάλεια που νιώθει κανείς, όταν ανήκει σε μια ομάδα, που αποτελείται από όμοια άτομα και η ανάγκη για αναγνώριση και αποδοχή, οδηγεί τους έφηβους να σχηματίζουν μικρές ομάδες, που τα μέλη τους συνδέονται με στενούς δεσμούς. Έτσι, ο έφηβος ανάμεσα στους όμοιούς του βρίσκει καταφύγιο για τις αμφιβολίες, αμφιταλαντεύσεις και αβεβαιότητες που τον κατέχουν.
Η ομάδα όμως αυτή δεν είναι τέλειο καταφύγιο για τον έφηβο, γιατί απαιτεί την αυστηρή συμμόρφωσή του στα δικά της πρότυπα και αξίες και μάλιστα σε θέματα που αφορούν τους τρόπους διαγωγής και την εμφάνιση, γι’ αυτό ασκεί τόσο μεγάλη πίεση στα μέλη της, ώστε πολλές φορές τα εξωθεί σε ενέργειες που αποδοκιμάζονται από την κοινωνία. Για τον έφηβο η γνώμη των άλλων μελών της ομάδας έχει μεγάλη σπουδαιότητα, γι’ αυτό και συμμορφώνεται στα πρότυπα και στις αξίες της ομάδας, άλλωστε κάθε παρέκκλιση απ’ αυτά θα σήμαινε απόρριψη του εφήβου από τους συνομήλικούς του. Η συμμετοχή του εφήβου στην ομάδα συνομήλικών του έχει και θετικές στάσεις. Η κυριότερη προσφορά της ομάδας βρίσκεται στη βοήθεια, που προσφέρει στον έφηβο για την αναζήτηση και δημιουργία ταυτότητας, και αυτό το κατορθώνει με την αποδοχή του εφήβου και τους κοινωνικούς ρόλους που καθορίζει. Ωστόσο, πολλές φορές οι στάσεις και οι αξίες της ομάδας δε συμφωνούν με τις αξίες της οικογένειας. Στην περίπτωση αυτή παρουσιάζονται συγκρούσεις και προστριβές ανάμεσα στον έφηβο και στους γονείς του. Όσο μεγαλύτερη είναι η διάσταση ανάμεσα στον έφηβο και στους γονείς του, τόσο πιο πολύ στρέφεται στα πρότυπα της ομάδας για ενίσχυση και επιβεβαίωση της ταυτότητάς του.
«Η προσωπικότητα είναι η δυναμική οργάνωση μέσα στον άνθρωπο των ψυχοφυσιολογικών συστημάτων, που καθορίζει την ιδιαίτερη για τον καθένα προσαρμογή στο περιβάλλον».
Βιβλιογραφία: ‘’Ψυχολογία, η επιστήμη της συμπεριφοράς’’ ΕΥΑ ΠΑΝΤΑΡΗ- ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
