Αφορμή για αυτό το κείμενο στάθηκε ο τίτλος ενός άρθρου της εφημερίδας «Καθημερινή», «Μαθητικά χρόνια γεμάτα εμπειρίες και επαφή με άλλες κουλτούρες». Το άρθρο κατέγραφε την εμπειρία δύο Ελλήνων μαθητών που φοίτησαν στα Κολέγια του Ηνωμένου Κόσμου (UWC). Η περιέργειά μου κορυφώθηκε όταν διάβασα ότι πρόκειται για ένα εκπαιδευτικό κίνημα του οποίου η απαρχή βρίσκεται μέσα στα ταραγμένα και επισφαλή χρόνια του Ψυχρού Πολέμου (1962).
Η αναζήτηση πληροφοριών περιεστράφη γύρω από τον εμπνευστή και θεμελιωτή του κινήματος, τον Kurt Hahn. O εβραϊκής καταγωγής παιδαγωγός γεννήθηκε στο Βερολίνο (1886) και ολοκλήρωσε τις σπουδές του στα πανεπιστήμια της Χαϊδελβέργης, του Freiburg, του Göttingen και της Οξφόρδης.
Αδιαφορώντας για την ακαδημαϊκή καριέρα που ανοιγόταν μπροστά του, από πολύ νωρίς προσανατολίστηκε στην πολιτική και στην εκπαίδευση. Το 1920 ίδρυσε με τη βοήθεια του πρίγκιπα Max von Baden (του τελευταίου αυτοκρατορικού πρωθυπουργού της Γερμανίας και βαθύτατα εγγράμματου ανθρώπου) το σχολείο Salem στις όχθες της λίμνης Κωνστάντζα. Εκεί μπόρεσε να εφαρμόσει όλες τις παιδαγωγικές του ιδέες. Ύστερα από δριμεία κριτική που άσκησε στην πολιτική του Χίτλερ, φυλακίστηκε˙ διέφυγε και εγκαταστάθηκε στη Σκωτία όπου ίδρυσε το περίφημο οικοτροφείο Gordonstoun. Ταυτόχρονα έθεσε τις βάσεις για τη δημιουργία ενός παγκόσμιου οργανισμού σχολείων: Round Square, Atlantic College, United World College, Duke of Edinburgh’s Award, Σχολή Αναβρύτων στην Ελλάδα (1949), Louisenlund, Battisborough, Rannoch School, Box Hill, The Athenian School, USA.
Πρόκειται για εκπαιδευτικούς οργανισμούς από τους οποίους αποφοίτησαν σχεδόν άπαντες οι γόνοι των βασιλικών οικογενειών της Ευρώπης (κι όχι μόνο), αλλά και αμέτρητοι επιφανείς της πολιτικής ζωής, των γραμμάτων και των τεχνών˙ αρκεί κάποιος να ανατρέξει στους καταλόγους των αποφοίτων κάθε σχολείου για να καταλάβει…
Τα σχολεία αυτά λειτουργούν και σήμερα, πληθαίνουν και φιλοξενούν πολλούς μαθητές στις αίθουσές τους αλλά και έξω από αυτές, αφού η δράση τους δεν σταματά στην πόρτα του σχολείου. Η φιλοσοφία και οι αρχές τους διαπνέονται από τη φιλοσοφία του Kurt Hahn, από τις αρχές και ιδέες του. Ο Γερμανός φιλόσοφος και παιδαγωγός εμπνεύστηκε το όραμά του από τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, το Σπαρτιατικό ιδεώδες, τον Πυθαγόρα, και εν γένει το αρχαίο ελληνικό πνεύμα. Οι πολύχρονες κλασικές σπουδές του τού είχαν ενσταλάξει μια βαθιά εκτίμηση για το αρχαίο ελληνικό ιδεώδες ότι η εκπαίδευση πρέπει να αποβλέπει στην παραγωγή ενός πλήρους προσώπου, που έχει αναπτυχθεί πνευματικά, ηθικά, αισθητικά και φυσικά. Ένιωσε ότι το έργο της εκπαίδευσης πρέπει να είναι η ανάπτυξη νέων ανθρώπων που θα είναι έτοιμοι να γίνουν πολίτες σε ένα νέο είδος κόσμου. Γι’ αυτόν δεν ήταν η εκπαίδευση ένα ζήτημα της πολιτικής αλλά η πολιτική ένα ζήτημα της εκπαίδευσης. Θεωρούσε ότι ο λόγος που η Γερμανία τελούσε για πάρα πολλά χρόνια υπό απολυταρχικά καθεστώτα δεν ήταν οι αυθαιρεσίες των υφιστάμενων κέντρων δύναμης αλλά η έλλειψη πολιτικής βούλησης εκ μέρους του γερμανικού λαού. Αυτή η θέση του διαπερνούσε κάθε εκπαιδευτική του θεωρία και προβληματιζόταν αλλά και ανησυχούσε για την αγωγή του πολίτη, «civic education».
Αναμφίβολα, στο κέντρο της εκπαιδευτικής φιλοσοφίας Hahn ήταν η «δημοκρατική παιδεία -εκπαίδευση». Το ιδεώδες που είχε στο μυαλό του ήταν το δραστήριο και ενεργό άτομο με ανθρωπιστικές πεποιθήσεις που αισθάνεται την ευθύνη για την ευημερία και την πρόοδο της κοινωνίας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Hahn επέλεξε τη «συνασπισμένη ομάδα» ως κοινωνική μονάδα στο οικοτροφείο του και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είχε λάβει ως μοντέλο τον πολίτη που συνδυάζει τη δύναμη της σκέψης με τη βούληση για δράση. «Κανείς δεν επιτρέπεται να είναι ένας επιβάτης, ο καθένας ανήκει στο πλήρωμα του πλοίου».
Ο Hahn μίλησε για “Κοινωνικές ασθένειες”, που συνεχώς επεκτείνονται στον δυτικό κόσμο και απειλούν την πρόοδο και την ανάπτυξη. Η μείωση της φυσικής κατάστασης και σωματικής υγείας, η απουσία της πρωτοβουλίας και του πνεύματος της περιπέτειας, η συρρίκνωση της φαντασίας και της μνήμης, η κάμψη της επιμέλειας και της επιδεξιότητας, η έλλειψη αυτοπειθαρχίας, η απουσία αισθήματος αλληλεγγύης είναι τα συμπτώματα.
Αναζήτησε τα αντίδοτα στον κλασικό κόσμο –ελληνικό και ρωμαϊκό- η μελέτη του οποίου αποτέλεσε και αποτελεί ακόμη και σήμερα πυλώνα της εκπαιδευτικής διαδικασίας των σχολείων που στηρίζονται στις αρχές του. Κεντρική θέση έχουν:
- Η Πνευματική και Σωματική άσκηση, αφού κάποιος μπορεί να επιτύχει περισσότερα, όταν είναι σωματικά ικανός και ασκεί την πειθαρχία και την αποφασιστικότητα του νου μέσα από το σώμα. Η σωματική δύναμη αυξάνει τη διανοητική ικανότητα.
- Η Συμμετοχή σε Έργα (π.χ. συμμετοχή σε χειρωνακτικές εργασίες). Ο Hahn θεωρείται ένας από τους σύγχρονους πατέρες της “βιωματικής εκπαίδευσης.” Η ιδέα ότι τα παιδιά θα πρέπει να κάνουν πράγματα στο σχολείο, και όχι απλά να καθίσουν και να λαμβάνουν πληροφορίες, ήταν αυτό που τον ώθησε πρώτα να αρχίσει να σκέφτεται τόσο βαθιά για την εκπαίδευση. Θα πρέπει να υπάρχει ένας εξευγενισμένος στόχος που μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη νικηφόρα υπομονή και επιμονή.
- Οι Αποστολές στη φύση (θάλασσα ή ξηρά, συμμετοχή σε εργασίες αντοχής). Ο Kurt Hahn πίστευε ότι η μάθηση απαιτεί πρόκληση˙ «η φύση μάς διδάσκει την ανάγκη. Ο μαθητής θα εργάζεται σε ένα περιβάλλον που δεν μπορεί να προβλέψει. Η εμπειρία στη φύση διδάσκει τους ανθρώπους να είναι πιο επινοητικοί και να βασίζονται πιο πολύ στον εαυτό τους».
- Η Υπηρεσία Διάσωσης (π.χ., Surf σωτήρια, πυρόσβεση, Πρώτες βοήθειες) «Η εμπειρία του να βοηθήσει έναν συνάνθρωπο σε κίνδυνο με ρεαλιστικό τρόπο, τείνει να αλλάξει την ισορροπία δυνάμεων στην εσωτερική ζωή ενός νέου με αποτέλεσμα η αλληλεγγύη να γίνει το κυρίαρχο κίνητρο.»
Και καταλήγουμε…..
Σε μια εποχή που πυκνώνουν οι φωνές υπέρ του ολοκληρωτισμού, ως της μόνης λύσης για την ίαση των σύγχρονων ασθενειών, ο άνθρωπος χάνει το «πρόσωπό του», (από-)μονώνεται, παραπατά χωρίς πυξίδα, η κλασική παιδεία γίνεται αίτημα που αποκτά επιτακτικό χαρακτήρα. Το ιδανικό του ολοκληρωμένου ανθρώπου που θα έχει πίστη στον εαυτό του και στον «άλλο», που δεν θα παρασύρεται από τους «κήρυκες ελπίδας», που θα έχει συνείδηση του ρόλου του στη συν – διαμόρφωση του κόσμου του, μιας νέας εποχής, που θα συνδέει διαλεκτικά την ατομική του ευδαιμονία με την ευδαιμονία του συνόλου, αναδεικνύεται ως μοναδικό θετικό πρότυπο της εποχής.
Κι αναρωτιόμαστε πικρά γιατί εμείς οι Νεοέλληνες δεν είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε ότι τα κλασικά προστάγματα, ενώ θα έπρεπε να είναι τόσο οικεία στο λαό μας φαίνονται και ακούγονται τόσο μακρινά, ενώ λαοί ξένοι εφήρμοσαν και εξακολουθούν να εφαρμόζουν τις ανθρωπιστικές και συνάμα κοινωνιοκεντρικές και όχι ατομοκεντρικές αρχές ως βάση του εκπαιδευτικού τους προγράμματος.
Μαρίνα Μπονάτσου
Εκπαιδευτικός
