Μπορεί μια καλλιτεχνική έκφραση να συνδεθεί με τους νόμους της Φυσικής; Ας δούμε πώς το ερώτημα αυτό θα μπορούσε να απαντηθεί μέσα από την περίπτωση της τέχνης του μπαλέτου.
Τι είναι μια πιρουέτα;
Μια πιρουέτα στο μπαλέτο είναι μια στροφή στο ένα πόδι. Μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους και εξαρτάται από τη φορά, τη θέση του άλλου ποδιού (retire, arabesque) και από τον αριθμό των περιστροφών.
Οι πιρουέτες ως κινήσεις απαιτούν μεγάλη συγκέντρωση, πολλή εξάσκηση και δύναμη. Επίσης, χρειάζεται η αίσθηση της κίνησης και της θέσης του σώματος στον χώρο, δηλαδή η ιδιοδεκτικότητα του χορευτή, ώστε να εκτελεστεί σωστά και με ακρίβεια η στροφή. Ο στόχος κάθε χορευτή είναι να μπορέσει να εκτελέσει όσες περισσότερες στροφές γίνεται, κατ’ αναλογία προς τον εντυπωσιασμό που προσφέρει ο Μαύρος Κύκνος στο έργο «Η λίμνη των κύκνων» με τις 32 συνεχόμενες πιρουέτες.
Για να επιτευχθεί μια πιρουέτα πρέπει να ισχύουν τα ακόλουθα:
Ο χορευτής να μεταφέρει το βάρος του από τη θέση plie στα δυο πόδια, σε releve (κίνηση κατά την οποία οι φτέρνες σηκώνονται από το πάτωμα) πάνω από τα δάχτυλα του ποδιού που τον στηρίζει. Ο άξονας περιστροφής πρέπει να μείνει κάθετος και το κέντρο βάρους συγκεκριμένο.
Πρέπει να έχει πολύ σταθερό και δυνατό κορμό. Ο χορευτής πρέπει να νιώθει ότι τραβάει το σώμα ψηλά, ώστε να έχει το λιγότερο δυνατό βάρος στο στηριζόμενο πόδι.
Πρέπει το κεφάλι κατά τη στροφή να βρίσκεται σε συγκεκριμένη θέση και ο χορευτής να κάνει χρήση του “spot”(σημείου που πρέπει να εστιάσει για να μη χάσει την ισορροπία), ώστε να μη χάσει την ισορροπία και να μπορέσει να εκτελέσει όσες πιρουέτες θέλει.
Τα χέρια του χορευτή πρέπει να βρίσκονται σε σωστή θέση και στην κατάλληλη απόσταση από το σώμα, ώστε να διατηρείται η ισορροπία και να διευκολύνεται η στροφή.
Πώς συνδέεται όμως μια πιρουέτα στο μπαλέτο με τους νόμους της Φυσικής;
Η στροφικότητα οφείλεται στην ύπαρξη ροπής. Η ροπή δημιουργείται με τη σωστή χρήση των χεριών, διότι αυτά είναι που θα βοηθήσουν τον χορευτή να στρίψει με το άνοιγμα και το γρήγορο κλείσιμό τους στο ξεκίνημα της στροφής.
Αρχή Διατήρησης της Στροφορμής: Για να διατηρηθεί η ισορροπία του χορευτή κατά τη διάρκεια μιας στροφής και να μην οδηγηθεί εκτός άξονα πρέπει η συνολική ροπή που ασκείται στο σώμα να είναι μηδέν, δηλαδη τεξ.
Συνεπώς, η στροφορμή διατηρείται σταθερή. Ας εξετάσουμε λοιπόν τι συμβαίνει με τη ροπή αδράνειας I και τη γωνιακή ταχύτητα ω:
Η ροπή αδράνειας σχετίζεται με την ικανότητα που έχει το σώμα να αντιστέκεται στις μεταβολές της περιστροφικής του κίνησης. Όσο μεγαλύτερη είναι τόσο πιο δύσκολα περιστρέφεται ένα σώμα. Εκφράζει την κατανομή των υλικών σημείων ενός σώματος ως προς έναν άξονα περιστροφής. Έτσι, όταν ο χορευτής έχει τα χέρια του μακριά από τον άξονα περιστροφής, η ροπή αδράνειας αυξάνεται, ενώ όταν είναι κοντά στο σώμα του (άξονα περιστροφής) μειώνεται. Με τη μείωση όμως της ροπής αδράνειας, σύμφωνα με την Αρχή Διατήρηση της Στροφορμής, η γωνιακή ταχύτητα αυξάνεται και ο χορευτής περιστρέφεται γρήγορα, με αποτέλεσμα να μπορεί να εκτελέσει πολλές συνεχόμενες στροφές.
Τι γίνεται όμως με το πάτωμα και το πόδι που στηρίζει τον χορευτή;
Ανάμεσα στο πάτωμα και το πόδι που ακουμπάει σε αυτό δημιουργείται η δύναμη της τριβής (εφόσον το πάτωμα δεν είναι λείο). Από τη μια η ύπαρξή της δίνει στον χορευτή την ασφάλεια να μη γλιστρήσει και μετατοπιστεί εκτός άξονα. Από την άλλη, αν είναι μεγάλη η τιμή της, επιβραδύνει τη στροφικότητα που απαιτείται, ώστε να εκτελεστούν οι πιρουέτες. Συνεπώς, η τριβή πρέπει να έχει την ελάχιστη δυνατή τιμή, ώστε ο χορευτής να διατηρηθεί εντός άξονα και να μπορέσει να εκτελέσει τη στροφή. Αυτό επιτυγχάνεται αν η επιφάνεια του σώματος που ακουμπάει στο πάτωμα είναι η ελάχιστη, δηλαδή σε μπαλετικούς όρους αν ο χορευτής έχει κάνει καλό και δυνατό releve πριν και κατά τη διάρκεια της στροφής, στηριζόμενος μόνο στο demi ή fullpointe του.
Εν κατακλείδι, συμπεραίνουμε ότι ο χορός και η Φυσική είναι δυο διαφορετικοί τομείς αλλά άρρηκτα συνδεδεμένοι μεταξύ τους. Ένας χορευτής έχοντας γνώση της Φυσικής και των νόμων που τη διέπουν μπορεί να βελτιώσει την τεχνική του και να εκτελέσει τις κινήσεις με περισσότερη ακρίβεια και αποτελεσματικότητα. Το ταλέντο και η συνεχής προπόνηση σε συνδυασμό με τα παραπάνω διαδραματίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο στην τελειοποίηση της κίνησης ενός χορευτή.
«Τίποτε δεν είναι πιο αποκαλυπτικό από την κίνηση.» Μάρθα Γκράχαμ
Ιωάννα-Μαρία Αναργύρου
Φυσικός
