Το Υπουργείο Πολιτισμού κήρυξε το 2017 ως «Έτος Νίκου Καζαντζάκη».
Ως εκδήλωση μνήμης για τα 60 χρόνια από τον θάνατό του, στην Α’ Γυμνασίου του Homo educandus – Αγωγή μελετήσαμε τον σημαντικό Έλληνα λογοτέχνη και διαβάσαμε το μυθιστόρημά του για παιδιά «Ο Μέγας Αλέξανδρος».
Ο γνωστός Έλληνας συγγραφέας, πεζογράφος, δημοσιογράφος, πολιτικός, μουσικός, θεατρικός συγγραφέας, ποιητής καθώς και φιλόσοφος, Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 1883 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Το 1902 μετακόμισε στην Αθήνα για πανεπιστημιακές σπουδές. Φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και το 1906 πήρε το δίπλωμα του διδάκτορα της Νομικής με άριστα. Στο πτυχίο του Νίκου Καζαντζάκη φαίνεται και η υπογραφή του Κωστή Παλαμά, ο οποίος ήταν γραμματέας στο πανεπιστήμιο. Η πνευματική γνωριμία του Νίκου Καζαντζάκη με το έργο του Γερμανού φιλοσόφου και ποιητή Φρειδερίκου Νίτσε έγινε στο Παρίσι, όπου μετέβη ο 24χρονος Κρητικός και έγραψε το πρώτο σχέδιο της διατριβής του.
Ο Καζαντζάκης το 1911 παντρεύτηκε τη Γαλάτεια Αλεξίου, Ελληνίδα ποιήτρια και συγγραφέα. Ο ίδιος όταν την παντρεύτηκε ήταν 28 χρόνων ενώ η Γαλάτεια 30. Κατά τη διάρκεια του γάμου τους, η Γαλάτεια Αλεξίου και ο Νίκος Καζαντζάκης συνέγραψαν και δημοσίευσαν αρκετά έργα με τα ψευδώνυμα Πέτρος και Πετρούλα Ψηλορείτη, όμως ο γάμος τους δεν κράτησε πολύ. «Αλλ’ οι ψυχές τους δεν ταίριαζαν», έγραψε αργότερα ο Καζαντζάκης. Για να συναινέσει στην έκδοση του διαζυγίου, η Γαλάτεια έθεσε ως όρο να κρατήσει το επώνυμο του Καζαντζάκη, αν και συζούσε ήδη με τον ποιητή και κριτικό Μάρκο Αυγέρη, τον οποίο παντρεύτηκε το 1933. Με το επίθετο «Καζαντζάκη» συνέχισε τη μετέπειτα συγγραφική της πορεία.
Η Ελένη Σαμίου γεννήθηκε στην Αθήνα στις 30 Απριλίου 1903, με ρίζες από τη Μικρά Ασία και την Κρήτη. Σε ένα πολύ σύντομο αυτοβιογραφικό σημείωμα γράφει: «Πήρα μόνο δίπλωμα Γυμνασίου το 1919. 15 χρονών έμεινα ορφανή από μάνα και πατέρα. Οι κηδεμόνες, αν και Καθηγητές Πανεπιστημίου, φρονούσαν πως τα “ορφανά” δεν σπουδάζουν. Γίνονται ράφτρες ή καπελούδες. Κι ας έχουν όση περιουσία χρειάζεται για να κάνουν καλές σπουδές. Το 1924 γνώρισα τον Νίκο». Από εκεί και πέρα αρχίζει μια ιστορία αγάπης και αφοσίωσης. Ήταν 18 Μαΐου 1924, όταν η Ελένη ήταν είκοσι ενός ετών, και ο Νίκος σαράντα ενός. Η Ελένη περιγράφει τη συνάντησή τους στις πρώτες σελίδες του «Ασυμβίβαστου», τη βιογραφία του Νίκου Καζαντζάκη, που εκείνος της ζήτησε να γράψει:
Η Ελένη είχε γνωρίσει πρώτα την πρώτη του γυναίκα, τη Γαλάτεια, όταν ήδη εκείνη είχε χωρίσει με τον Νίκο Καζαντζάκη. Η Γαλάτεια, είχε επηρεάσει αρνητικά την Ελένη, τόσο που η νεαρή κοπέλα δεν ήθελε καν να τον γνωρίσει: «Επηρεασμένη», γράφει, «ως φαίνεται, από το μυθοπλαστικό μπρίο της γυναίκας του, αρνήθηκα την πρόσκλησή της να πάω με την παρέα της στον σταθμό Λαρίσης να υποδεχτούμε το «τέρας», που θα ερχόταν από τη Γερμανία στις 5 του Μάη το 1924». Όμως, μερικές ημέρες μετά, οι φίλες της την πίεζαν να τον γνωρίσει. «Είναι ψηλός σαν κυπαρίσσι, όμορφος, αφάνταστα διαβασμένος και χαριτολόγος… Κανείς δεν του παραβγαίνει στις ιστορίες… Ανεπανάληπτος…». Και δέχτηκε η Ελένη.
Ο Νίκος Καζαντζάκης υπήρξε πολυγραφότατος. Ασχολήθηκε σχεδόν με κάθε είδος λόγου: Ποίηση (δραματική, επική, λυρική), δοκίμιο, μυθιστόρημα, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, αλληλογραφία, παιδικό μυθιστόρημα, μετάφραση, κινηματογραφικά σενάρια, ιστορία, σχολικά βιβλία, παιδικά βιβλία, λεξικά, δημοσιογραφία, κριτική, αρθρογραφία. Το κύριο σώμα του έργου του αποτελούν τα παρακάτω:
Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά
Ο Καπετάν Μιχάλης
Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται
Ο τελευταίος πειρασμός
Ο φτωχούλης του Θεού
Τόντα-Ράμπα
Όφις και Κρίνο
Ο βραχόκηπος
Αναφορά στον Γκρέκο
Ασκητική
Στα παλάτια της Κνωσού
Οι αδερφοφάδες
Το πνεύμα του κατάφερε να φτάσει ως τα πέρατα του κόσμου και να κατακτήσει όλους τους ανθρώπους στο πέρασμά του. Τα πιο διαδεδομένα του έργα μεταφράστηκαν σε περισσότερες από 40 γλώσσες με αποτέλεσμα να ανήκει στους πιο πολυμεταφρασμένους Έλληνες συγγραφείς, δεν αποτελεί μονάχα έναν Έλληνα συγγραφέα αλλά έναν παγκόσμιο. Ο Βίος και η Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά βραβεύτηκε ως το καλύτερο ξένο βιβλίο της χρονιάς και έγινε ταινία μεγάλης επιτυχίας στον κινηματογράφο. Ακολουθούν μετά Ο Τελευταίος Πειρασμός και Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται.
Το 1956 ο Καζαντζάκης τιμήθηκε με το Βραβείο Ειρήνης στη Βιέννη. Προτάθηκε τρεις φορές για το Βραβείο Νόμπελ. Την πρώτη απ’ την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών, και τις άλλες δυο (1952 και 1953) απ’ τη Νορβηγική Εταιρεία Λογοτεχνών, ποτέ όμως απ’ την Ακαδημία της Αθήνας. Επί έντεκα χρόνια έκανε αγώνα ο μεγάλος συγγραφέας να αποσπάσει το κορυφαίο βραβείο. Αντίζηλοι συγγραφείς του κατεστημένου της περιόδου 1946-1957, τον διέβαλαν στη σουηδική επιτροπή με την κατηγορία του άθεου, του κομμουνιστή, του διαφθορέα της νεολαίας.Αλλά και η επίσημη Εκκλησία τάχθηκε κατά του Καζαντζάκη κατηγορώντας τον ως άθεο, ιερόσυλο ενώ χαρακτήρισε τα έργα του ως προσβολή για τα χρηστά ήθη. Η Ιερά Σύνοδος ζήτησε από τον Πατριάρχη Αθηναγόρα να επικυρώσει την αφόρισή του. Ο Πατριάρχης πέταξε την αίτηση σ’ ένα συρτάρι. Ποτέ δεν την υπέγραψε. Ο Καζαντζάκης ποτέ δεν αφορίστηκε από την εκκλησία. Αντίθετα, τα βιβλία του στολίζουν μέχρι σήμερα τη βιβλιοθήκη του Πατριαρχείου.
Μέσα από μία συνέντευξή του φανερώνει την αληθινή του γνώμη για την πράξη της Ιεράς Συνόδου δείχνοντας την απογοήτευση του :
«Μου δώσατε μια κατάρα, Άγιοι Πατέρες, σας δίνω μια ευχή: Σας εύχομαι να ‘ναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο η δική μου και να ‘στε τόσο ηθικοί και θρήσκοι όσο είμαι εγώ»
Χαρακτηριστική είναι η φράση του Αλμπέρ Καμύ, ο οποίος πήρε το Νόμπελ το 1957, σε γράμμα του προς την Ελένη Ν. Καζαντζάκη: «…Και ακόμα δεν ξεχνώ πως τη μέρα που λυπόμουν να δεχθώ μια διάκριση, που ο Καζαντζάκης άξιζε εκατό φορές περισσότερο, επήρα από εκείνον το πιο γενναιόδωρο από όλα τηλεγράφημα…».
«…Αν υπήρχε δικαστήριο τιμής και στις πνευματικές ατιμίες που γίνουνται, θα ΄κανα αγώγη, για να μη χαθεί το δίκιο.Μα τέτοια δικαστήρια δεν υπάρχουν… Δικαζόμαστε λοιπόν ενωπίον του καιρού…», υπογράμμισε ο Καζαντζάκης. Δικάστηκε από τον καιρό και τελικά δικαιώθηκε, γιατί έζησε λέφτερος…
*Ο Νίκος Καζαντζάκης νικήθηκε από χρόνια λευχαιμία στις 26 Οκτωβρίου 1957 και ετάφη στον τόπο που τον γέννησε, στο Ηράκλειο της Κρήτης. Στον τάφο του κατόπιν δικής του επιθυμίας χαράχθηκε η επιγραφή: «Δεν ελπίζω τίποτα, δεν φοβούμαι τίποτα, είμαι λέφτερος».
Αλεξάκη Σοφία
Φιλόλογος
