Γράφει η δασκάλα της Δ’ Δημοτικού Αριάννα Καυκή:
Μνήμη… μία λειτουργία μεγάλης σημασίας για τον άνθρωπο. Αν δεν υπήρχε η μνήμη δεν θα μπορούσαμε να συγκρατήσουμε καμιά από τις εμπειρίες μας και επομένως δεν θα υπήρχε μάθηση. Η ζωή μας θα ήταν μια συνεχής ροή από στιγμιαίες ασύνδετες εντυπώσεις, χωρίς καμία σημασία. Χωρίς τη μνήμη δεν μπορεί όχι μόνο να υπάρξει μάθηση, αλλά ούτε συνείδηση και αίσθηση του εαυτού.
Η εντυπωσιακή ικανότητα της ανθρώπινης μνήμης εξαρτάται από τη λειτουργία ενός πολύπλοκου νοητικού συστήματος. Οι ψυχολόγοι συλλαμβάνουν τη μνήμη σαν μία λειτουργία που αποτελείται από τρία στάδια: την κωδικοποίηση, την αποθήκευση και την ανάσυρση. Κατ’ αρχάς οι πληροφορίες πρέπει να εισαχθούν στη μνήμη, ένα βήμα που απαιτεί κωδικοποίηση. Ακριβώς όπως οι εισερχόμενες αισθητήριες πληροφορίες πρέπει να κωδικοποιηθούν για να μπορούν να ερμηνευθούν από τον εγκέφαλο, έτσι και οι πληροφορίες που πρόκειται να αποθηκευτούν στη μνήμη πρέπει να κωδικοποιηθούν με τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορούν στο μέλλον να χρησιμοποιηθούν και να ερμηνευθούν από αυτόν.
Μετά την κωδικοποίηση, κρίσιμης σημασίας κρίνεται και η αποθήκευση των πληροφοριών, δηλαδή η διατήρησή τους για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στη μνήμη. Το τρίτο στάδιο, η ανάσυρση των πληροφοριών αφορά την επιλεκτική εύρεση της αποθηκευμένης πληροφορίας και την επαναφορά της στη συνείδηση. Η ανάσυρση πληροφοριών που έχουν αποθηκευτεί στη μνήμη, αν κάποιος αναλογιστεί καθημερινές πληροφορίες που πρέπει να θυμάται και να ανασύρει συνεχώς, μοιάζει με μία αυτόματη διαδικασία του εγκεφάλου. Για να ανασύρουμε μία πληροφορία μπορούμε να την ανακαλέσουμε , δηλαδή να τη θυμηθούμε ακριβώς όπως την έχουμε αποθηκεύσει, π.χ. όταν γράφουμε ένα διαγώνισμα ανασύρουμε τα γεγονότα που έχουμε μάθει, χωρίς ιδιαίτερη βοήθεια, ή να την αναγνωρίσουμε μέσα σε ένα πλήθος από άλλες επιλογές, π.χ. οι ασκήσεις πολλαπλών επιλογών που περιλαμβάνουν εναλλακτικές απαντήσεις. Η αναγνώριση τείνει να είναι πιο εύκολη και γρήγορη από την ανάκληση των πληροφοριών.
Η μνήμη απαιτεί οι πληροφορίες που έρχονται από τον εξωτερικό κόσμο πρώτα να κωδικοποιούνται, μετά να αποθηκεύονται και τέλος να ανασύρονται, ώστε να χρησιμοποιηθούν καταλλήλως. Αν δεν επιτελεσθεί κάποιο από τα τρία αυτά στάδια, τότε η πληροφορία ξεχνιέται.
Οι ψυχολόγοι έχουν προσπαθήσει να καταλάβουν πως είναι οργανωμένες οι πληροφορίες στη μνήμη. Υπάρχουν διάφορα μοντέλα οργάνωσης πληροφοριών : τα σημασιολογικά δίκτυα, τα σχήματα και τα μοντέλα παράλληλης επεξεργασίας ή συνδετιστικά μοντέλα.
Τα σημασιολογικά δίκτυα είναι ουσιαστικά αναπαραστάσεις των πληροφοριών σε ένα πυκνό δίκτυο διασυνδέσεων. Σε ένα σημασιολογικό δίκτυο οι πληροφορίες ανασύρονται από τη μνήμη μέσω της εξαπλούμενης ενεργοποίησης. Δηλαδή, κάθε φορά που σκεφτόμαστε μία έννοια, ενεργοποιείται το δίκτυο και η εξαπλούμενη ενεργοποίηση αρχίζει να διασχίζει όλα τα μονοπάτια που σχετίζονται με αυτή την έννοια. Κάποιες συνδέσεις μέσα στο δίκτυο μπορεί να είναι πιο ισχυρές από άλλες. Με αυτή τη σχηματική μέθοδο, οι άνθρωποι μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε ένα τεράστιο αριθμό γνώσεων γρήγορα και άκοπα εφόσον η πληροφορία είναι ενσωματωμένη σε ένα σημασιολογικό δίκτυο που την οργανώνει. Με τη μέθοδο του σημασιολογικού δικτύου δεν ανακτούμε μόνο γεγονότα που έχουμε μάθει άμεσα αλλά και γνώσεις που μας επιτρέπουν να συμπεράνουμε ή να υπολογίσουμε άλλα γεγονότα για τον κόσμο.
Οι άνθρωποι μπορούν επίσης να αναπαριστούν με κάποια σχηματική μορφή τις αναμνήσεις γεγονότων. Τα σχήματα αποτελούν ένα δεύτερο μοντέλο οργάνωσης των πληροφοριών στη μνήμη. Η θεωρία των σχημάτων είναι μία πρόταση για τον τρόπο αναπαράστασης των γνώσεων που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να λύσουν καθημερινά προβλήματα, να επικοινωνήσουν και να κατανοήσουν γραπτά κείμενα. Οι πληροφορίες σε αυτά οργανώνονται με ιεραρχικό τρόπο και μπορεί να περιέχουν και άλλα σχήματα, σενάρια ή πλαίσια. Τα πλαίσια είναι σχήματα που σκοπό έχουν την αναπαράσταση γνώσεων σχετικά με τις ιδιότητες και τις θέσεις των αντικειμένων. Για παράδειγμα, ένα σχήμα θα μπορούσε να αποτελέσει η ιεράρχηση των κινήσεων/ δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα κατά την είσοδο ενός πελάτη σε ένα εστιατόριο (τα στάδια της εισόδου, της παραγγελίας, του φαγητού και της αποχώρησής του).
Τέλος, από αρκετούς ανθρώπους χρησιμοποιείται και η μέθοδος των συνδετιστικών μοντέλων. Οι άνθρωποι, δηλαδή, με βάση προηγούμενες αποθηκευμένες πληροφορίες δέχονται νέες, τις επεξεργάζονται και τις αποθηκεύουν ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα μεταβάλλουν τις μέχρι τότε γνώσεις του. Τα συνδετιστικά μοντέλα παράγουν αυθόρμητες γενικεύσεις, οι οποίες όμως μπορούν να οδηγήσουν και σε σημαντικά λάθη, αν το δίκτυο βασίζεται σε περιορισμένα στοιχεία ή περιορισμένο γνωστικό υπόβαθρο. Οι υποθέσεις όμως και οι γενικεύσεις αυτές αποτελούν μια ακριβή αντανάκλαση της ανθρώπινης σκέψης και μνήμης. Όλοι οι άνθρωποι κάνουν αυθόρμητες γενικεύσεις που βασίζονται σε πληροφορίες/δεδομένα που ήδη γνωρίζουν και μπορεί να αποδειχθούν στο μέλλον λανθασμένες.
Οι μνημονικές στρατηγικές (τεχνικές που έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν την μνήμη ) έχουν μία μακρά ιστορία που αρχίζει από τους αρχαίους Έλληνες. Οι Αρχαίοι Έλληνες για παράδειγμα, επινόησαν τη μέθοδο των θέσεων, που βοηθά τους ανθρώπους να θυμηθούν ένα μεγάλο αριθμό αντικειμένων στη σωστή σειρά. Το πρώτο που πρέπει να κάνει κανείς είναι να επινοήσει κάποιες θέσεις, όπου μπορούν να τοποθετηθούν τα αντικείμενα. Μετά από αυτό μπορεί να δημιουργήσει νοητικές εικόνες για να συνδέσει καθένα από τα αντικείμενα αυτά στη σειρά με μια συγκεκριμένη θέση. Όταν μετά θελήσει να ανακαλέσει τα αντικείμενα, μπορεί να πραγματοποιήσει μία νοητή διαδρομή , ανακαλώντας απλώς ό, τι έχει αποθηκευτεί σε κάθε θέση κατά μήκος της διαδρομής.
Υπάρχουν πολλές μνημονικές τεχνικές που προσπαθούν να επιβάλλουν οργάνωση και σημασία στο μαθησιακό υλικό. Για παράδειγμα, η δυσκολία να θυμηθούμε το όνομα κάποιου διευκολύνεται πάρα πολύ με τη μέθοδο της «λέξης- κλειδιού». Αρχικά, επιλέγουμε κάποιο χαρακτηριστικό του ονόματος του ατόμου και το συνδέουμε με μια νοητή εικόνα. Ο τρόπος αυτός μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στην εκμάθηση μίας ξένης γλώσσας, όπου συνδέουμε τις ξένες λέξεις με κάποιες οικείες εικόνες. Μνημονικές στρατηγικές όπως αυτή μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά τη μνημονική μας ικανότητα.
Συνοπτικά, άλλες μέθοδοι για την βελτίωση της μνημονικής ικανότητας είναι:
A. Για την ανάκληση λίστας αντικειμένων: Μπορούμε να θυμηθούμε μία μεγάλη λίστα από αντικείμενα χρησιμοποιώντας ακρώνυμα που έχουν νόημα, δοκιμάζοντας τη μέθοδο των θέσεων ή χρησιμοποιώντας οποιαδήποτε άλλη προσωπική μνημονική στρατηγική διευκολύνει τον καθένα.
Β. Για την ανάγνωση και κατανόηση βιβλίων: Για την απομνημόνευση των βασικών πληροφοριών ενός κειμένου απαραίτητη είναι η ενεργητική ανάγνωση και όχι η παθητική. Στόχος είναι η κατανόηση και όχι η απλή αποκωδικοποίηση του κειμένου. Ο σωστός καταμερισμός, επίσης, του χρόνου είναι βασικός, ώστε να αφήνει περιθώριο για κατανεμημένη εξάσκηση.
Γ. Για την απομνημόνευση βασικών πληροφοριών από διαλέξεις: Για την απομνημόνευση και την οργάνωση των βασικών πληροφοριών από διαλέξεις ή παραδόσεις μαθημάτων διευκολύνει πολύ η καταγραφή των κύριων σημείων τους υπό τη μορφή σημειώσεων. Οι σημειώσεις αυτές μετά το τέλος της διάλεξης ή της παράδοσης μπορούν να ξαναδιαβαστούν και να συμπληρωθούν με οποιαδήποτε άλλη πληροφορία χρειάζεται.
Δ. Για τη μελέτη για διαγωνίσματα: Για την ανάσυρση πολλών πληροφοριών από τη μνήμη και την οργάνωσή τους ιδιαίτερα επιβοηθητική θα ήταν η σχεδιαγραμματική ιεράρχηση των βασικότερων γεγονότων και ημερομηνιών με τη μορφή διαγράμματος ή πίνακα. Επίσης, η βαθιά επεξεργασία ενός κειμένου που επιτυγχάνεται με την υπογράμμιση των βασικότερων πληροφοριών, τις επιπρόσθετες σημειώσεις, την τακτική επανάληψη των προηγούμενων πληροφοριών και η κατανεμημένη εξάσκηση σύμφωνα με έρευνες έχει καλύτερα αποτελέσματα στην απομνημόνευση. Για παράδειγμα, αν κάποιος προγραμματίζει 12 ώρες διάβασμα, είναι καλύτερο να διαβάζει 3 ώρες για 4 ημέρες παρά 12 ώρες σε μία μόνον ημέρα.
Βιβλίο αναφοράς/πηγή: Εισαγωγή στην ψυχολογία Α’ τόμος, Στέλλα Βοσνιάδου
