Ο Χριστός ως ο υπέρτατος αποδιοπομπαίος τράγος

1.

Η παραβολή

Στη χθεσινή παραβολή των κακών γεωργών – διαβάζεται το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων (Όρθρος της Μεγάλης Δευτέρας) – ο Χριστός περιέγραψε την περίπτωση των γεωργών του αμπελώνα οι οποίοι, αφού σκότωσαν όλους τους απεσταλμένους του αφεντικού τους, στο τέλος σκότωσαν και τον γιο του, για να οικειοποιηθούν την κληρονομιά του (Ματθ. 21:33-42). Θα μπορούσε κανείς ασφαλώς να σχολιάσει πολλά πάνω στη συγκεκριμένη παραβολή, αλλά εδώ θα μας απασχολήσει μια λεπτομέρεια: οι γεωργοί σκότωσαν τον γιο του αφεντικού τους, αφού πρώτα τον «ἐξέβαλον ἔξω τοῦ ἀμπελῶνος, καὶ ἀπέκτειναν» (Ματθ. 21:39).

Γιομ Κιπούρ

Ασφαλώς καμιά φράση του Ευαγγελίου δεν είναι τυχαία. Οι δολοφόνοι δυσκολεύονται ιδιαίτερα να σκοτώσουν τον κληρονόμο μέσα στο ίδιο του το αμπέλι. Αυτό βέβαια δεν είναι άσχετο με το γεγονός ότι ο Χριστός σύρεται έξω από την Αγία Πόλη Ιερουσαλήμ για να εκτελεστεί, αφού οι δολοφόνοι του δυσκολεύονται να του αφαιρέσουν τη ζωή, μέσα στην πόλη εκείνη που οι προφήτες ονόμαζαν κατοικία του ενός Θεού. Πέρα από την άκρως ενδιαφέρουσα, μάλλον ψυχολογική, αυτή ερμηνεία, εμείς θα σταθούμε εδώ στο γεγονός ότι οι φράσεις του Χριστού δεν είναι τυχαίες, πολύ περισσότερο αφού απευθυνόταν σε ανθρώπους που είχαν τις αναγκαίες προσλαμβάνουσες για να κατανοήσουν τι τους έλεγε ο Χριστός, τον οποίο, κάποιοι τουλάχιστον, θεωρούσαν διδάσκαλο (ραββίνο). Με τη λεπτομέρεια της δολοφονίας του γιου έξω από τον αμπελώνα, ο Χριστός κάνει μια έμμεση αναφορά στην κεντρικής σημασίας, για τους Εβραίους, Εορτή του Εξιλασμού (Γιομ Κιπούρ). Η γιορτή αυτή χρησιμοποιήθηκε για τους συμβολισμούς της ιδιαίτερα από τον απόστολο Παύλο. Σύμφωνα, όμως, με ένα σημαντικό τμήμα του τυπικού της εορτής, ο αρχιερέας έσφαζε ένα τράγο ως προσφορά στον Θεό, με το αίμα του οποίου ράντιζε τα Άγια των Αγίων του Ναού του Σολομώντα κατά τη μία και μοναδική φορά του χρόνου που ο αρχιερέας επιτρεπόταν να μπει στον χώρο αυτό. Κατόπιν, ο αρχιερέας εξομολογούνταν τις αμαρτίες ολοκλήρου του λαού του κρατώντας το κεφάλι ενός άλλου τράγου. Με τον τρόπο αυτό, οι αμαρτίες συμβολικά μεταφέρονταν πάνω στον τράγο, ο οποίος, στη συνέχεια, μεταφερόταν έξω από την Αγία Πόλη – Ιερουσαλήμ στην έρημο, όπου και αφηνόταν να πεθάνει (Λευ. 16:20-22). Ο τράγος της Γιορτής του Εξιλασμού ονομάστηκε έτσι εξιλαστήριο θύμα ή αποδιοπομπαίος-αποπομπαίος τράγος, επειδή ήταν αυτός που αποπεμπόταν έξω από την πόλη, έξω από την ανθρώπινη κοινότητα.

« ἡ ἀποκτέννουσα τοὺς προφήτας »

Στην αποψινή ευαγγελική περικοπή ο Χριστός υπενθύμισε ότι η Ιερουσαλήμ ήταν η πόλη που είχε αποκτείνει τους προφήτες και λιθοβολήσει τους απεσταλμένους, αντιδρώντας βίαια σε κάθε απόπειρα του Χριστού «ἐπισυναγαγεῖν τὰ τέκνα» της Αγίας Πόλης. Δήλωσε μάλιστα ότι αυτός ο κύκλος βίας θα συνεχιστεί γιατί αυτό ακριβώς συμβαίνει με « πᾶν αἷμα δίκαιον ἐκχυνόμενον ἐπὶ τῆς γῆς ἀπὸ τοῦ αἵματος Ἄβελ τοῦ δικαίου» (Ματθ. 23:35). Προειδοποίησε, μάλιστα, τους γραμματείς (αξιωματούχοι στις συναγωγές του Ισραήλ της εποχής του Χριστού, οι οποίοι ασχολούνταν με το έργο της καταγραφής του Νόμου του Μωυσή) και τους φαρισαίους (τάξη διδασκάλων-ραββίνων που ασχολούνταν με την ερμηνεία του Νόμου στις συναγωγές την εποχή του Χριστού) ότι δεν θα πρέπει να ισχυρίζονται ότι αν ζούσαν στην εποχή των πατέρων τους δεν θα συνέπρατταν στους φόνους των προφητών, διότι «καὶ ὑμεῖς πληρώσατε τὸ μέτρον τῶν πατέρων ὑμῶν» (Ματθ. 23:32). Το επόμενο θύμα τους θα είναι ο ίδιος ο Χριστός. Όχι μόνο θα κάνουν αυτό ακριβώς που οι πατέρες τους έκαναν κατά των προφητών, αλλά, ακόμη χειρότερα, θα είναι υπεύθυνοι για τον φόνο του ίδιου του Μεσσία που με ζήλο περίμεναν.

2.

Ο κύκλος της βίας

Ακούγοντας τα λόγια αυτά, που διάβασε απόψε ο ιερέας μας, δεν μπορούμε να μη φέρουμε στη μνήμη μας τη χθεσινή παραβολή, με την οποία ξεκινήσαμε. Οι γραμματείς και οι φαρισαίοι βρίσκονται στην ίδια γραμμή με τους προγόνους τους: ως κακοί γωργοί οι πρόγονοί τους εξολόθρευσαν όλους τους προφήτες και τους απεσταλμένους του Θεού – ως κακοί γεωργοί και οι γραμματείς-φαρισαίοι θα σταυρώσουν αυτό τον Ίδιο τον Υιό του Θεού, τον Θεάνθρωπο Κύριο. Η λογική παραμένει πάντα ίδια, όπως με την Εορτή του Εξιλασμού και τον αποδιοπομπαίο τράγο: «συμφέρει ἕνα ἄνθρωπον ἀπολέσθαι ὑπὲρ τοῦ λαοῦ» (Ιω. 18:14).

Το νέο εξιλαστήριο θύμα

Η διαφορά, όμως, έγκειται τώρα στο ότι το θύμα προσφέρεται μόνο Του, εθελοντικά. Στο πρόσωπό του συμπίπτουν και οι δύο τράγοι του εξιλασμού: ο Ίδιος χύνει το αίμα Του για να ξεπλύνει τις αμαρτίες των ανθρώπων, ο Ίδιος «ἔξω τῆς πύλης ἔπαθε». Όπως τα ζώα που είχαν χρησιμοποιηθεί στις θυσίες καίγονταν έξω από την πόλη, έτσι και ο Χριστός, για να αγιάσει τον λαό με το αίμα Του, σταυρώθηκε έξω από την πόλη. Έγινε έτσι ο νέος αποπομπαίος τράγος, το νέο εξιλαστήριο θύμα, που «αὐτὸς δὲ ἐτραυματίσθη διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν καὶ μεμαλάκισται διὰ τὰς ἀνομίας ἡμῶν» (Ησ. 53:5). Αντίθετα από τη συμπεριφορά μάλιστα του τράγου, ο Χριστός «ὡς πρόβατον ἐπὶ σφαγὴν ἤχθη καὶ ὡς ἀμνὸς ἐναντίον τοῦ κείροντος αὐτὸν ἄφωνος, οὕτως οὐκ ἀνοίγει τὸ στόμα» (Ησ. 53:7). Με πλήρη επίγνωση του έργου Του, θυσίασε ο Ίδιος τον Εαυτό Του για να προσφέρει στους ανθρώπους αιώνια συγχώρηση, αιώνια κάθαρση, μόνιμο εξιλασμό. Ενωμένος με την ανθρώπινη φύση, ο Υιός και Λόγος του Θεού έφθασε ως τον θάνατο και, με την Ανάστασή Του, νίκησε τον θάνατο, ανοίγοντας στους ανθρώπους την προοπτική της αιωνιότητας. Δεν έχουμε πια την ανάγκη των συμβολικών και τελετουργικών καθαρμών της Παλαιάς Διαθήκης, γιατί η συγγνώμη ανέτειλε από τον κενό τάφο Του (Κατηχητικός Λόγος Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου).

3.

Εκείνοι και εμείς

Πολλές φορές, παρακολουθώντας τις ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας, εμείς οι πιστοί του Χριστού κάνουμε ακριβώς το ίδιο: σκεπτόμαστε ότι αν βρισκόμασταν στις ημέρες των γραμματέων και των φαρισαίων, δεν θα είχαμε καταδικάσει τον Κύριο. Χειρότερα ακόμα, αγανακτούμε κατά των Εβραίων που έπραξαν κατά του Χριστού τέτοιο ανοσιούργημα. Αν, όμως, αμαρτία είναι κάθε πορώνοια που απομακρύνει από τον Θεό, όπως έγραφε ο Άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος, τότε κάθε αμαρτία που πράττουμε είναι προδοσία του Χριστού, με την οποία κάνουμε ακριβώς ότι και όσοι Τον οδήγησαν στον Σταυρό. Η κατ᾽ αρχάς θετική σκέψη ότι δεν θα πράτταμε κατά του Χριστού ό,τι και οι φαρισαίοι, οφείλεται τελικά σε κάτι αρνητικό: ότι δεν βλέπουμε εύκολα τα αμαρτήματά μας, τις αστοχίες μας, με τις οποίες βλάψαμε άλλους ή αδικήσαμε ή συμπεριφερθήκαμε με τρόπο που δεν θέλαμε. Αφού, όμως, δεν βλέπουμε τις ίδιες μας τις αποτυχίες, έχουμε ακριβώς το ίδιο χαρακτηριστικό γνώρισμα με αυτό των φαρισαίων, εναντίον των οποίων ο Κύριος εκτόξευσε τα φοβερά «οὐαὶ» (Ματθ. 23:13-30), την υποκρισία. Αντί, λοιπόν, να αποστασιοποιούμαστε από την αποψινή ευαγγελική περικοπή, αντί να θεωρούμε ότι αυτή αφορά άλλους ανθρώπους που έζησαν χιλιάδες χρόνια πριν από εμάς, θα ήταν αποτελεσματικότερο για εμάς να τη συγκεκριμενοποιήσουμε στους εαυτούς μας. Για εμάς, λοιπόν, τα «οὐαί»· για εμάς και οι προειδοποιήσεις· για εμάς και η παραβολή των κακών γεωργών.

Και τώρα τι;

Για τον λόγο αυτό, οι ύμνοι των ημερών μάς καλούν να συμπάθουμε με τον Χριστό και να πεθάνουμε μαζί Του. Να σκοτώσουμε την υποκρισία και κάθε τι κακό μέσα μας, χωρίς συμβολικές πράξεις και τελετουργικούς καθαρμούς, αλλά με τη δική μας καθαρή μετάνοια και μεταμέλεια. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να ξαναγεννηθούμε, να αναστηθούμε μαζί Του καινούργιοι ως άνθρωποι καθαροί, έτοιμοι να δεχθούμε στην καρδιά μας το ανέσπερο φως της βασιλείας Του.

Λάμπρος Αναστ. Ψωμάς

Θεολόγος – Ιστορικός