Αν και οι έννοιες του δασκάλου και του μαθητή είναι ξεκάθαρες μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο, όταν τις ενσωματώσουμε μέσα στα ανθρώπινα δεδομένα τότε η διαχωριστική τους γραμμή φαίνεται τεχνητή και τα στοιχεία που θέλουμε να καταθέσουμε θα αποδείξουν ότι είναι.
Το αρχικό πρόβλημα της εκπαίδευσης παρουσιάζεται ήδη με τον ορισμό του ανθρώπου. Αν αυτός ο ορισμός είναι στατικός, τότε μπορούμε να δείξουμε ότι υπάρχουν φάσεις όπως μικρός άνθρωπος, άνθρωπος και μεγάλος άνθρωπος. Βέβαια σε όλους τους τομείς της γνώσης υπάρχουν άνθρωποι που αποδεικνύουν de facto ότι αυτή η άποψη είναι μόνο φαινομενική. Επιπλέον μια οριακή ανάλυση δείχνει ότι η αλλαγή φάσης δεν είναι προφανής. Συνεπώς η εκπαίδευση που χρειάζεται το μικρό παιδί δεν είναι αναγκαστικά διαφορετική ως προς την οντότητά της, σε σχέση με εκείνη που χρειάζεται ο άνθρωπος και ο μεγάλος άνθρωπος.
Η διαφοροποίηση που γίνεται προέρχεται περισσότερο από το κοινωνικό περιβάλλον παρά από το γνωστικό αντικείμενο. Ενώ η αναζήτηση παραμένει η ίδια για τον άνθρωπο ανεξάρτητα από την ηλικία του. Ο άνθρωπος ζει μέσω της εξέλιξής του διότι ανήκει στον χρόνο και δεν μπορεί να μείνει ανεξάρτητος. Μπορεί η εκπαίδευση να κάνει χρήση της εμπειρίας του ανθρώπου που είναι μαθητής δίχως αυτό να σημαίνει ότι είναι διαφορετική στην ουσία. Είναι μια φυσιολογική προέκταση της ιδέας του μαθαίνει να μαθαίνει και όχι της απλής εκπαίδευσης. Είναι τα ίδια νοητικά σχήματα μα όχι το ίδιο περιεχόμενο. Η ίδια η εκπαίδευση μέσω της δια βίου μάθησης αποδεικνύει ότι το όριο του μαθητή είναι και τεχνητό και συμβατικό.
Το ίδιο ισχύει και για τους δασκάλους εφόσον οι μαθητές τους αλλάζουν συνεχώς ως προς τις απαιτήσεις τους και τις ανάγκες τους. Όπως το διαχρονικό στοιχείο είναι ενσωματωμένο, η εκπαίδευση αναγκαστικά εξελίσσεται. Συνεπώς και ο δάσκαλος και ο μαθητής αλλά και η εκπαίδευση λειτουργούν σ’ ένα δυναμικό πλαίσιο. Επιπλέον ακόμα και ο δάσκαλος στο πλαίσιο της εκπαίδευσης πρέπει να γίνει μαθητής αν θέλει να παραμείνει δάσκαλος. Διότι η διαχρονικότητα της έννοιάς του δημιουργεί τη δυναμική του ζευγαριού δάσκαλος-μαθητής που δεν είναι πια στατικό. Οι θέσεις του ζευγαριού αν και σταθερές συγχρονικά, εναλλάσσονται διαχρονικά. Κάθε δάσκαλος και κάθε μαθητής εμπεριέχει μέσα του μια ακολουθία ζευγαριών που αποτελούν μια διαχρονική και γνωστική αλυσίδα και μέσα από αυτή διασώζονται τα νοητικά σχήματα που χαρακτηρίζουν την ανθρωπότητα και όχι πια την κοινωνία και το εποχιακό πλαίσιο.
Με αυτόν τον τρόπο το ζευγάρι δάσκαλος-μαθητής μετατρέπει την εκπαίδευση σε μέσο διάσωσης και ανάπτυξης της ανθρώπινης σκέψης.
Οι μαθητές του μέντορα
Μέσω του ζευγαριού δάσκαλος-μαθητής υπάρχει ένας αποτελεσματικός τρόπος να επινοήσουμε την έννοια του μέντορα. Και αυτός είναι ο κύριος λόγος της ύπαρξης μελετών με αυτό το θέμα. Το πρόβλημα, που δεν παρουσιάζεται ως πρόβλημα, είναι ο μαθητής και όχι ο δάσκαλος. Ακόμα και αν υπάρχει μία συμβιβαστική λύση για την επιλογή των χαρακτηριστικών του δασκάλου, οι παιδαγωγικές έρευνες δεν αγγίζουν την προσωπικότητα του μαθητή για λόγους πολιτικούς. Προτιμούν να θεωρούν ότι κάθε άτομο μπορεί να είναι ένας μαθητής εκ φύσης αλλά και εξ ορισμού.
Για να διευκρινίσουμε αυτό το πλαίσιο, πρέπει να κάνουμε χρήση του ζευγαριού Καθηγητής-Φοιτητής. Αυτό το ζευγάρι, το οποίο είναι θεσμοποιημένο, μας επιτρέπει να καθορίσουμε την έννοια του μαθητή μέσω του φοιτητή. Πολλοί πιστεύουν ότι κάθε άτομο μπορεί να είναι μαθητής αλλά όχι φοιτητής. Στην πραγματικότητα, η ιδιότητα του φοιτητή είναι μόνο και μόνο θεσμική. Και αυτό σημαίνει ότι ο καθένας μπορεί να γίνει φοιτητής αρκεί να προσαρμοστούν τα πανεπιστήμια. Ενώ ο μαθητής, ως ιδιότητα, δεν είναι προσιτός σε όλους.
Με τα χαρακτηριστικά του μέντορα, έχουμε πάντα τα χαρακτηριστικά του μαθητή δίχως αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να είναι τα ίδια. Ο μέντορας, όπως και ο μαθητής, δεν έχει νόημα δίχως το άλλο στοιχείο. Πρέπει να πάψουμε να έχουμε μια διαχωριστική και αναλυτική προσέγγιση αυτών των δύο στοιχείων, διότι δεν είναι το οντολογικό πλαίσιο που μας ενδιαφέρει αλλά το τελεολογικό. Ακόμα και η ορολογία του διπολικού ασύμμετρου δυναμικού συστήματος δεν επαρκεί αν δεν επινοήσουμε ολιστικά το σύστημα. Δεν αρκεί να θεωρούμε ότι ο δάσκαλος είναι το συμπληρωματικό στοιχείο του μαθητή, διότι αυτό υπονοεί ότι ξέρουμε το σύστημα, ενώ δεν το μελετούμε.
Το ζευγάρι δάσκαλος-μαθητής λειτουργεί ως μια δυναμική σχέση που εξελίσσεται μέσα στον χρόνο αλλά βρίσκεται εκτός ισορροπίας, για να έχει τις ιδιότητες της πολυπλοκότητας και της πολυμορφίας μέσω της ποικιλίας, όπως το ανέδειξε ο Prigogine. Όμως ενώ υπάρχει αυτό το δυναμικό πλαίσιο δεν προσπαθούμε να το κατανοήσουμε και το επιμερίζουμε. Αυτό δεν προσφέρει τίποτα το ουσιαστικό ακόμα και αν υπάρχουν πάμπολλα προγράμματα για μέντορες και τίποτα για μαθητές. Η γεωμετρία του χώρου του μέντορα και του μαθητή διαμορφώνει το δυναμικό πεδίο του συμπλέγματος. Ο ελκυστής δεν έχει δυναμικό νόημα δίχως σώμα. Παραμένει γεωμετρία.
Με άλλα λόγια, είναι εν δυνάμει το ον του έργου. Δίχως έργο όμως, το ον δεν μπορεί ν’ αποδείξει την ύπαρξη ιδιοτήτων. Και το ίδιο ισχύει και για το σώμα που δεν βρίσκεται σε μία δεξαμενή έλξης. Δεν έχουμε να κάνουμε απλώς με ένα σύνολο δύο στοιχείων, αλλά με μία ομάδα που έχει μια δομή. Η δομή της αποτελείται από τη γεωμετρία της και το δυναμικό. Τα στοιχεία από μόνα τους ακόμα και με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά δεν επαρκούν για να δώσουν ολικές πληροφορίες περί της ομάδας. Με άλλα λόγια, η απομόνωσή τους εκφυλίζει την ομάδα.
Όλο το πρόβλημα δεν είναι ο μέντορας ή ακόμα και ο μαθητής, αλλά η δομή της ομάδας του συμπλέγματος. Η δράση είναι απαραίτητη, διότι τα στοιχεία είναι συνδεδεμένα τελεολογικά. Κατά συνέπεια, ας προσεγγίσουμε ολιστικά τους μαθητές του μέντορα.
Οι δάσκαλοι του χρόνου
Ήταν τόσο διαφορετική η διαχείριση του πολυκυκλικού χρόνου. Κανένας μας δεν ήταν έτοιμος να τα έχει όλα. Η πίεση ήταν απάνθρωπη. Μόνο τα τέρατα την άντεχαν. Κι εμείς δεν ήμασταν τέρατα. Γι’ αυτό μας νίκησαν τα κτήνη που είχαν στείλει εναντίον μας την πρώτη φορά. Δεν προλάβαμε να δούμε τίποτα. Και τώρα είχαμε τους κατασκόπους της υπηρεσίας που μας καταδίκασαν, πριν καν αγγίξουμε το στόχο που μας είχε αναθέσει ο δάσκαλος. Η μόνη διαφορά ήταν ότι είχαμε ήδη πεθάνει και δεν φοβόμασταν πια το θάνατο. Δεν ξέραμε όμως ότι τα κτήνη ήταν χειρότερα από το θάνατο. Δεν υπήρχε άλλη λύση. Έπρεπε να θυσιαστούμε. Μας διέφευγε ο λόγος, όχι όμως κι ο τρόπος. Το πρόβλημα ήταν αν θα είχαμε τη δυνατότητα να εξουδετερώσουμε μερικά από τα κτήνη. Το μάθημα θα ήταν πάθημα. Μέχρι τώρα πιστεύαμε ότι αυτή ήταν η αληθινή ζωή. Πώς να μαντέψουμε ότι ζούσαμε απλώς τη φαντασία άλλων όσο δεν είχαμε πεθάνει. Μόνο με το θάνατό μας είχε τελειώσει το όνειρο. Άλλοι από εμάς θα προτιμούσαν να μην είχαν γεννηθεί, για να μην υποστούν αυτό το κόστος. Είχαμε μάθει ότι η ελευθερία ήταν κόστος, αλλά αυτή θέλαμε. Και τώρα οι δράστες της ισότητας μας είχαν αποκλείσει στη σημαδεμένη πτέρυγα των αρχείων. Τώρα καταλάβαμε ότι δεν υπήρχε άλλος στόχος από εμάς τους ίδιους. Ήμασταν μία κίνηση αντιπερισπασμού. Δεν θα έμενε κανένας ζωντανός. Δεν ανήκαμε ακόμα στη Λεγεώνα των Ξένων. Τότε αποφασίστηκε ότι θα πεθάνουμε για δεύτερη φορά με τα κτήνη για την αγάπη της ανθρωπότητας. Αυτό ήθελαν οι δάσκαλοι του χρόνου και το σχέδιο τους.
Δρ. Λυγερός Νίκος
Διαβάστε ακόμα το αφιέρωμα του Hea για τον καθηγητή και στρατηγικό σύμβουλο Νίκο Λυγερό!
