Τι θα κάναμε αν κάποιος μάς έλεγε με πολύ σοβαρότητα: «είναι δυστυχία να είσαι Έλληνας»; Νομίζω πολλοί από εμάς θα θυμώναμε. Θα συνοφρυωνόμασταν και θα κατηγορούσαμε τον δράστη ως εθνοαποδομιστή (αλήθεια, ξέρει κανείς τι είναι αυτό;)
Τι θα κάναμε αν διαβάζαμε τις παρακάτω γραμμές;
«Ο Έλληνας, όταν βλέπει τον εαυτό του στον καθρέπτη, αντικρίζει είτε τον Μεγαλέξανδρο είτε τον Κολοκοτρώνη, είτε τουλάχιστον τον Ωνάση. Ποτέ τον Καραγκιόζη … Πόσοι είναι οι Έλληνες, εκτός από τον Εμμανουήλ Ροΐδη, που έχουν δει το πρόσωπό τους στον καθρέφτη;»
Αν ξεφυλλίσει κανείς τους αφορισμούς του Νίκου Δήμου στο κλασικό του Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας (υπάρχει στη βιβλιοθήκη του σχολείου μας) αναρωτιέται αν ο Αρκάς (υπάρχει κι αυτός στη βιβλιοθήκη μας) έχει εμπνευστεί τις ιδέες του από τον Δήμου.
Δεν μπορώ να πω ότι συμφώνησα πάντοτε με όσα διάβασα στον σύγχρονο αυτό Έλληνα διανοούμενο. Για παράδειγμα, ο Ροΐδης κοίταξε τον εαυτό στον καθρέφτη. Μάλιστα. Μόνο; Ο Παπαδιαμάντης; Ο Ελύτης; Ο … Λιαντίνης;! Δεν νομίζω ότι μου άρεσε ποτέ και o αφοριστικός λόγος, ο οποίος όμως είναι φιλοσοφικά αποδεκτός. Αφήνει πολλά έξω ο λόγος αυτός. Σίγουρα πάντως ο σκοπός του δεν είναι να μην αφήσει τίποτε έξω από τη διατύπωσή του. Σκοπός του είναι να προκαλέσει και να ταρακουνήσει τον αναγνώστη. Με αυτή την έννοια, το έργο του Δήμου ξεκινά νομίζω από μια υγειά αφετηρία. Ας τη διατυπώσω αφοριστικά: Κάθε κριτική ξεκινά με την αυτοκριτική. Νομίζω ότι αν κανείς δεν έχει τη δύναμη να κάνει αυτοκριτική δεν θα μπορέσει ποτέ να αρθρώσει σωστή κριτική. Άλλωστε – για να το πάμε και στο εθνικό πιο άμεσα – νομίζω ότι αξίζει να αγαπά κανείς την πατρίδα του, αλλά πρέπει να ξέρει γιατί το κάνει. Αν δεν ξέρει, τότε είναι καλύτερα να μην την αγαπά καθόλου, γιατί, σε αυτή την περίπτωση, δεν αγαπά παρά μόνο τον εαυτό του και μάλιστα παθολογικά, χωρίς να τον κοιτά στον καθρέφτη. Θα ισχύει σε αυτή την περίπτωση άλλη φράση του ίδιου διανοουμένου: «εθνικιστής είναι αυτός που είναι περήφανος για πράγματα που δεν έκανε …» Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε: «… και δεν αισθάνεται καθόλου υπεύθυνος για όσα έκανε».
Λάμπρος Ψωμάς
Εκπαιδευτικός
