Την τελευταία φορά που επισκέφτηκα την Συρία την περίοδο των Χριστουγέννων ήταν πριν από 2 χρόνια. Αυτό που μου είχε κάνει εντύπωση τότε ήταν η αλλαγή συναισθημάτων καθώς περνούσα οδικώς από τον Λίβανο στη Συρία. Στα λιβανέζικα σύνορα επικρατούσε πανικός. Κόσμος πολύς, σε ουρές να περιμένουν να λάβουν άδεια για να περάσουν στη Συρία. Οι περισσότεροι Σύροι που έχουν εκτοπιστεί από τις εστίες τους λόγω του πολέμου και επιστρέφουν για λίγες μέρες. Οι στρατιώτες του λιβανέζικου στρατού πάνοπλοι αλλά… ιδιαίτερα ευδιάθετοι. Χαμογελούσαν, αστειεύονταν με τα λίγα αραβικά μου, μιλούσαν μεταξύ τους ενώ εξυπηρετούσαν. Το κάθετι αποσπούσε την προσοχή τους. Μετά τις διατυπώσεις, το αυτοκίνητο είχε προσεγγίσει τα συριακά σύνορα. Η αλλαγή στο κλίμα αισθητή: ησυχία και σκυμμένα κεφάλια, κανένα χαμόγελο… μόνο ένας στρατιώτης, χωρίς να γελά, και αφού είχε υπογράψει τα χαρτιά μου, μου είπε, “Welcome to Syria” υπό το βλέμμα του παντεπόπτη προέδρου που μέσα από τις αφίσες και τα πόστερ, σε διάφορες στάσεις και στρατιωτικές στολές, θυμίζει ότι το επώνυμό του σημαίνει… Συρία. Την ησυχία των συνόρων διαδέχτηκαν τα πολλαπλά checkpoints του συριακού στρατού. Σε δύο από αυτά, έπρεπε να αφήσουμε το όχημα, το οποίο έλεγξαν εξονυχιστικά σε σημεία που ποτέ δεν θα μπορούσα να φανταστώ ότι κάποιος μπορεί να κρύβει όπλα ή εκρηκτικά. Δίπλα ένα φορτηγό το είχαν κυριολεκτικά λύσει “εἰς τὰ ἐξὤν συνετέθῃ”: μηχανή, ρόδες, καθίσματα, ζάντες, εξάτμηση. Τα πάντα γίνονταν σε απόλυτο σκοτάδι. Μόνο οι στρατιώτες δίχως να μιλούν, κρατούσαν φακούς καθώς έλεγχαν αυτοκίνητο και αποσκευές. Στην είσοδο της πόλης της Δαμασκού, ένας στρατιώτης θητείας χειρίζεται έναν ανιχνευτή για εκρηκτικά κρυμμένα στο κάτω μέρος του αυτοκινήτου. Βλέπει ότι η όλη παρουσία μου με τον γιό μου στην αγκαλιά δεν ταιριάζει με αυτή ριζοσπαστικοποιημένου τρομοκράτη, οπότε χαμογελώντας εξομολογείται: “μην ανησυχείτε, ο ανιχνευτής δεν έχει μπαταρίες”. Η ησυχία στα σύνορα, τα checkpoints και στην είσοδο της πόλης της Δαμασκού δεν με είχαν προϊδεάσει για την φασαρία της ζωής στη Δαμασκό: άδειοι δρόμοι, σιωπηλοί έλεγχοι διαβατηρίου, η συνεχής επισήμανση ότι δεν μπορούσα να επισκεφτώ τα αγαπημένα μου μέρη. Όλα αυτά σιωπηλό interludium στη φασαρία της παράλογης “μουσικής” παράστασης που μόνο ο άνθρωπος από τις απαρχές της ιστορίας εμπνεύστηκε και εκτελεί: ouverture από ριπές πολυβόλων, intervallum από ξαφνικές εκρήξεις, dissonantia από ομοβροντίες όλμων και ριπές βαρέως πυροβολικού. Και το αναπάντεχο “Te Deum” στα ουράνια από πτήσεις πολεμικών με τους πυραύλους τους να σχίζουν τους ουρανούς μέχρι ν᾽ ακουστεί η έκρηξη: “Solvet sæclum in favilla”. Ελάχιστες φορές ξεμυτίσαμε από το σπίτι και αυτό ήταν για λίγη ώρα. Στην πορεία της επιστροφής προς τα σύνορα, είχαμε αναγκαστεί να ακολουθήσουμε μια μεγάλη παράκαμψη, καθώς ο στρατός είχε αποκλείσει την είσοδο σε συγκεκριμένο προάστιο της Δαμασκού, το οποίο είχε σκοπό να “εκκαθαρίσει”.
Αυτή τη φορά, τα πράγματα ήταν αλλιώς: η πρώτη ευχάριστη έκπληξη ήταν η παντελής απουσία ουσιαστικού ελέγχου στα σύνορα της Συρίας. Υπήρχαν τυπικά checkpoints, αλλά αρκούσε ένας χαιρετισμός από τον άνθρωπο που μας μετέφερε και ένα μικρό χαρτζιλίκι για να περάσουμε χωρίς να δείξουμε καν διαβατήρια: “Yunani;” επαναλάμβαναν με απορία οι στρατιώτες όταν ο οδηγός τους ανέφερε ότι μεταφέρει Έλληνες. Η δεύτερη έκπληξη ήταν το γεγονός ότι το κατάλυμά μας ήταν στην Bab Touma, ένα μέρος τουριστικό που πολλές φορές έγινε στόχος επιθέσεων με όλμους. Πρόκειται για τμήμα της παλιάς πόλης ή ιστορικού κέντρου, που βρίσκεται εντός των τειχών της παλιάς Δαμασκού. Ένα μέρος που αγάπησα από την πρώτη μου επίσκεψη το 2008, αλλά ήταν άκρως επικίνδυνο μέχρι και πριν από λίγους μήνες λόγω τυφλών χτυπημάτων κυρίως με όλμους. Μόνο μερικές φώτο, όπως αυτές που επισύναψα, θα μπορούσαν να αποτυπώσουν το γεγονός ότι ένας σύρος Gaudí, με παντελή έλλειψη σεβασμού στην ευθεία γραμμή, θα πρέπει να ήταν ο εμπνευστής του αρχιτεκτονικού σχεδίου της περιοχής. Στην είσοδο δεσπόζει μια πύλη (bab), μια από τις 7 πύλες που βρίσκονταν κατά μήκος των τειχών της Δαμασκού. Η πύλη φέρει ίχνη από σφαίρες, επειδή η πολιτιστική κληρονομιά “έγινε” το θύμα παράπλευρης απώλειας, καθώς είχε την ατυχία να βρίσκεται δίπλα σε αστυνομικό τμήμα που έγινε αρκετές φορές στόχος επίθεσης. Πλέον, στην πίσω όψη της πύλης υπάρχουν φωτογραφίες από ανθρώπους που έχουν χάσει την ζωή τους σε αυτόν τον παράλογο πόλεμο, τραγική προσθήκη στην ιστορία των τειχών: από πύλη σε τουριστικό αξιοθέατο και πλέον άτυπο μαυσωλείο – lest we forget. Η τρίτη, πιο αναπάντεχη έκπληξη, ήταν ο φαντάρος, με περασμένο το AK-47 στον ώμο του, να κρατά ένα μπαλόνι με LED φωτάκια, προκειμένου να διευκολύνει μια μητέρα να τραβήξει μια selfie σε ένα από τα πολλά χριστουγεννιάτικα δέντρα που η κυβέρνηση έχει εγκαταστήσει σε πάρα πολλά σημεία της πόλης. Μητέρα, παιδί και φαντάρος στο πνεύμα των ημερών: “καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη”. Η “μουσική” του πολέμου έχει αντικατασταθεί πλέον από την “φασαρία” της ζωής στην πόλη: παρέες, οικογένειες, γεμάτες καφετέριες και εστιατόρια που στεγάζονται σε μοντέρνους χώρους ή σε ανακαινισμένα παλαιά αρχοντικά, η μυρωδιά από ναργιλέ, τα μεγάφωνα των χριστιανικών εκκλησιών στην διαπασών παραμονές πρωτοχρονιάς, φωνές, τραγούδια, μουσική, φωτάκια να αναβοσβήνουν σε πιο αργούς ρυθμούς από τα φλάς των κινητών Χριστιανών και Μουσουλμάνων που ποζάρουν μπροστά στα Χριστουγεννιάτικά δέντρα για μια selfie και άμεσο upload στο Instagram – lest we forget (to upload). Και πανταχού παρούσα η κόρνα των αυτοκινήτων, το μοναδικό στοιχείο που χρειάζεται ένα αραβικό αυτοκίνητο για να κυκλοφορεί. Η ζωή προσπαθεί να ξαναβρεί τους ρυθμούς της, η Δαμασκός προσπαθεί να ξαναγίνει η Δαμασκός που ήξερα πριν από το “ξέσπασμα του κακού”, που θα έγραφε και ο Larsson. Για να τιμήσω το γεγονός εκπλήσσω τον εαυτό μου καθώς κατορθώνω να κανονίσω, χωρίς να καταφέρω να πραγματοποιήσω – συριακός προγραμματισμός! -, ακόμη και προπόνηση ελεύθερο τρέξιμο σε ένα αθλητικό κέντρο.
Για μερικές μέρες περπατήσαμε ξανά σε σοκάκια και πλακόστρωτα, σε αγαπημένα μέρη, θυμηθήκαμε διαδρομές και στιγμές από το παρελθόν: reverie για μια πόλη που αγαπάμε να την περπατάμε! Ξαφνικά, ένα 50άρι τύπου Zündapp περνά από δίπλα μου, στο πίσω μέρος της σέλας υπάρχει η φωτογραφία ενός νεαρού, με την ημερομηνία που έχασε την ζωή του… λίγο παραδίπλα η παιδική χαρά, η τελευταία ευχάριστη έκπληξη. Πριν από δύο χρόνια είχα την θεωρία ότι τα μικρά παιδιά της γειτονιάς που έμενα είχαν άμεση επικοινωνία με το ρωσικό στρατηγείο και το συριακό γενικό επιτελείο, διότι, ενώ έπαιζαν, ξαφνικά οι φωνές τους έπαυαν… εξαφανίζονταν. Ήταν το βέβαιο σημάδι ότι σε λίγο θα ακολουθήσει ομοβροντία όλμων, πυροβολικού ή πτήση μαχητικών. Τώρα πλέον τα παιδιά έχουν επιστρέψει στον φυσικό τους χώρο, την παιδική χαρά, και στη φυσική τους δραστηριότητα, κούνια, τσουλήθρα, κυνηγητό: “ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία”.
Κείμενο: Βαγγέλης Μπάρτζης, θεολόγος
Επιμέλεια εικόνων: Λάμπρος Ψωμάς, θεολόγος
