Δεν είναι λίγοι αυτοί που θεωρούν πως με την έλευση του Σεπτέμβρη έρχεται και το φθινόπωρο. Κάτι τέτοιο βέβαια δεν ισχύει, καθώς το φθινόπωρο επίσημα αρχίζει στις 23 Σεπτεμβρίου μαζί με τη φθινοπωρινή ισημερία.
Με τον όρο ισημερία αναφερόμαστε σε ένα αστρονομικό φαινόμενο το οποίο συμβαίνει δύο φορές κάθε χρόνο, καθώς η γη βρίσκεται σε τέτοια θέση έτσι ώστε οι ακτίνες του ήλιου να πέφτουν κάθετα στον Ισημερινό. Το αποτέλεσμα αυτής της θέσης είναι η ημέρα και η νύχτα να έχουν την ίδια χρονική διάρκεια. Το όνομα «ισημερία» προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις ίσος και ημέρα, ενώ το όνομα που χρησιμοποιείται στη διεθνή ορολογία είναι «equinox», το οποίο προέρχεται από το λατινικό «aequus» (ίσος) και «nox» (νύχτα).
Αναλυτικότερα, το φαινόμενοτης Ισημερίας οφείλεται αφενός στην περιφορά της γης γύρω από τον ήλιο και αφετέρου στην κλίση του άξονα περιστροφής της. Με άλλα λόγια καθώς η γη περιφέρεται γύρω από τον ήλιο και ο άξονας περιστροφής της δεν είναι κάθετος στο επίπεδο περιφοράς, η διάρκεια της ημέρας αλλάζει. Ακόμη αξίζει να αναφερθεί, ότι δύο μόνο φορές το χρόνο η γη βρίσκεται σε τέτοια θέση, ώστε η διάρκεια της ημέρας και της νύχτας να είναι ίση. Οι ισημερίες αυτές πραγματοποιούνται συνήθως στις 21 Μαρτίου και στις 22 ή 23 Σεπτεμβρίου, για τις περιοχές του ισημερινού. Η ισημερία του Σεπτεμβρίου ονομάζεται φθινοπωρινή στο βόρειο ημισφαίριο, στο οποίο ανήκει και η Ελλάδα και σηματοδοτεί την έναρξη του φθινοπώρου. Από την επόμενη η μέρα μικραίνει και η νύχτα μεγαλώνει, ώσπου η νύχτα να φτάνει στο ζενίθ της στις 22 Δεκεμβρίου, στο χειμερινό ηλιοστάσιο. Βέβαια δεν πρέπει να παραλείψουμε το γεγονός ότι για την χώρα μας, επειδή βρίσκεται σε διαφορετικό γεωγραφικό πλάτος από τον Ισημερινό, η φθινοπωρινή ισημερία θα πραγματοποιηθεί φέτος στις 26 Σεπτεμβρίου σύμφωνα με τον επίτιμο Διευθυντή στο Ευγενίδειο Πλανητάριο, Διονύση Σιμόπουλο.
Στη σημερινή εποχή μπορεί η συνεχής τεχνολογική και επιστημονική εξέλιξη να καθιστά την παρατήρηση τέτοιων φαινομένων όπως παραπάνω ιδιαίτερα εύκολη, ωστόσο αξίζει να αναφερθεί πως από την αρχαιότητα ακόμη το φαινόμενο της Ισημερίας είχε απασχολήσει αρκετά διάφορους πολιτισμούς. Για παράδειγμα, κατά την ισημερία του Σεπτέμβρη (εαρινή ισημερία για τους λαούς του νότιου ημισφαιρίου), οι Αιγύπτιοι τελούσαν τα μικρά μυστήρια της Ίσιδας, ενώ στη μακρινή Νότια Αμερική οι Ίνκα είχαν θεσπίσει τη γιορτή Airihuais με τελετές προς τιμήν του Ήλιου. Επιπλέον, το φαινόμενο της φθινοπωρινής ισημερίας ήταν γνωστό και στον ελλαδικό χώρο, καθώς αποτελούσε για αρκετά αρχαιοελληνικά ημερολόγια, ανάμεσά τους των Λακεδαιμονίων και των Μακεδόνων, την αφετηρία. Πιο συγκεκριμένα, τότε ξεκινούσε ο καινούργιος χρόνος και ήταν συνδεδεμένος με την κίνηση του ήλιου και όχι της σελήνης όπως στη Μεσοποταμία. Τέλος, η φθινοπωρινή ισημερία για τους Έλληνες αποτελούσε και την απαρχή της προετοιμασίας για τη σπορά των δημητριακών. Η εαρινή ισημερία αντίστοιχα, προανήγγελλε το μεγάλωμα των σπαρτών.
Κλείνοντας, αξίζει να επισημανθεί πως μυθαγωγικά οι αρχαίοι πολιτισμοί οι οποίοι ήταν άμεσα συνδεδεμένοι με τη Γαία, όπως οι αρχαίοι Έλληνες, διαμέσου των τελετουργιών τους ήθελαν να αλληγορήσουν πως, όπως αυτή την εποχή φυτεύουμε τους καρπούς μας τους οποίους θα θερίσουμε το καλοκαίρι, κατά τον ίδιο τρόπο θα πρέπει να καλλιεργήσουμε στις ψυχές μας όλες τις ανώτερες ψυχικές και πνευματικές ιδιότητες.
Όπως έγραψε κι ο Ρίτσος: «Η καρδιά του ανθρώπου είναι σαν μια ρίζα μέσα στο χώμα… Όταν πλησιάζει η Άνοιξη μπορεί να πετάξει πάλι βλαστάρια…»
Μανώλη Δέσποινα,
Φυσικός
